Himabóyan 17, 2020
Lakad Nga Dámat: Angayán Kita Magbinisayâ
It is a Pandemic: We Ought Speak In Binisayâ
Pasiuna
Hilabihan gayod natò ka buyô (influenced) sa mga Amerikano nga bisan sa atong mga paghingalan sa atong mga sakit atong gamiton ang Ininglis bisan og adunay kitay mga ngalan sa
Binisayâ.
Ang sangpotanan mao nga maglibog na kita unsa ba gayod ang atong kahimtang tungod
kay ang mga Ininglis nga mga pulong nga atong ginasunod, dili man mohaom sa atong mga batasan ug kinaiya.
Ang bag-ong pulong nga namugnà nga COVID-19 gikan sa mga pulong “COrona + Virus
+ Disease + 19″. Aduna kitay katumbas niining mga pulonga: “Corona Purong: Virus = Kamandag; Disease = Sakit; 2019 – 2019″. Sa atò pa, atong mahubad ang COVID-19 sa Binsayâ nga PUKASA-19. Nganong dili man ta mogamit sa atò nga ngalan? Sagad nga tubag: “Tungod kay walay nakaila sa PUKASA-19.” Apan ang COVID-19 walâ poy nakaila tungod kay bag-o man kining mugnà nga pulong. Ang tinuod nga katarongan mao nga and COVID-19 dili Binisayâ. Ug ang mga sagmak (xenophile) adto gayod pilì sa langyaw nga pulong.
Bilanggotánan = Lockdown
Ania ang sugisayod (definition) sa Ininglis nga Lockdown; a restricted access as a security measure. Kaniadto gigamit lang kining pulonga alang sa mga binilanggò (prisoners) ug sa bilanggóan (prison). Ang hubad sa Binisayâ mao ang “BILANGGOTANAN”.
Tungod kay ang “Bilanggotanan” gigamit man lamang kon magbuhat og kagubot ang mga binilanggo, nahimo kining pulonga nga tampalas (cuss) lamang. Apan karong panahona ang
“Lockdown” gigamit bisan ang mga tawo nga gikutolan dili mga bilanggò. Nganong miuyon man
ta sa lockdown nga walâ magkahulogan sa “Bilanggotanan”? Kun hatagan og bag-ong kahulogan
ang lockdown, nganong dili man pod ta makahatag og bag-ong kahulogan sa “Bilanggotanan”?
Báboy; Kulgot; Tanggong = Stranded
Ang stranded sa Ininglis, adunay tulo ka matang sa Binisaya. Adunay “báboy” nga nagkahulogan nga walâ nay laing dapit nga kapadulngan. Ang “kulgot” nagkahulogan nga napiot
sa iyang palibot o “hemmed in” sa Ininglis. Ang “tanggong” nagkahulogan nga walay kaagian paingon sa gawas. Sagad sa mga Bol-anon nga naabtan sa “bilanggotanan” didto sa gawas sa lalawigan buot nga sila ingnon nga “na tanggong” tungod kay nagdala kini sa kahulogan nga buot sila mouli sa Bohol.
Balik; Ulî = Return
Ang mga pulong “balik” ug “ulî” pulos nagkahulogan og “return or come back“. Apan ang “balik” ug “uli” adunay diyotay nga kalahian. Ang “balik” adunay ipasabot nga dinalian ug kasamtangan. Ang uli” nagpasabot og magdugay nga kahimtang.
Ubang mga Pulong
Ang Binisaya sa Ininglis “symptom” mao ang timól”. Kon ang tawo “asymptomatic” ang Binisayâ mao ang “waytimol”. Nagkahulogan kini nga bisan ang tawo anaa kaniya ang kamandag, wala siya masakit ug walay mga timol sa sakit.
Ang lain nga pulong nga susama sa Ininglis nga stranded mao ang “butók”. Ang butók atong mapanag-ing sa “check-in passenger” sa ayroplano o sa barko. Walâ na silay kabilinggan
ug naghulat na lamang nga pasak-on na sila sa sakyanan.
Ang atong mga OFW nga nangulî susama sa butók. Human na sila sa “halîhalî (laboratory test)” ug naghulat na lamang sa tukma nga higayon nga sila makapauli Ang halihali magapakita kun ang tawo usa ba ka “dayag (positive)” o “dihag (negative)” sa mga kamandag (virus).
Karong panahona giluagan na ang bilanggotánan (lockdown) apan kinahanglan tumanon
pa ang ikot-ikot (protocol) aron dili matákdan o makatakód sama sa paggamit sa hijaw (face mask) ug pagsunod sa giingon nga linay-ánay (social distancing).
Timang (Comment)
Ang mga panghitabo karon sa COVID-19 (PUKASA-19), kanunay gibatbat ginamit ang Ininglis. Ang akong gitukib karon mao ang pagpahibalo nga aduna kitay atong mga pulong Binisaya nga tumbas sa Ininglis. Nganong dili man ta mogamit sa Binisaya?
Sagad sa mga magsisibya o mga pamunoan náto mo ingon nga dili kuno masabtan ang
Binisaya. Kun dili gamiton ang Binisayâ mosamot nga walâ nay makasabot.
Kun mogamit ka sa Ininglis, bagad lamang (naturally) magsunod kita sa gipangbuhat sa
Amerikano. Ug mao kanâ ang magdala sa kalibog. Ang kinaiya sa mga Amerikano dili sama sa
mga Pilipino.
Ang mga Amerikano dili mosugot nga mabilanggotanan sa balay. Ang Hukmanan nga
Kinatas-an (Supreme Court) sa Bansà sa Wisconsin nagpakanaog og hukom nga ang bilanggotanan supak sa Batakang Balaod.
Apan ang mga Pilipino ug mga Bol-anon misunod sa “Bilanggotanan”. Busa angayan nga
kita mogamit sa Binisaya aron atong masabtan ang mga hipli (nuances) nga ipasabot sa atong mga pulong nga gigamit.