Kabay 28, 2020
DIIN GIKAN ANG BATASAN SA PAGHALOK SA UBI
Pasiuna
Dinhi sa Bohol, ug bisan pa ngani didto sa Mindanao, sa mga tawo nga kaliwat og Bol-anon, adunay batasan sa paghalok sa ubi.
Ang Batasan
Kun mahitabô nga makahúlog ka sa ubi, hilabi na gayod ang ubi nga kinampay, imo kini siyang puniton, mangayò ka og pasaylo, ug hagkan nimo ang ubi. Kun ang kinampay magpakita og bun-og, kinahanglan na kini nga lutoon ug kan-on. Adunay mga dapit sa Bohol nga ang paghalók pagahimuon sa tanang matang sa ubi, ug dili lang sa kinampay.
Ang pangutana, diin kaha gikan kining maong batasan sa paghalók sa ubi? Adunay magaingon nga kining maong batasan patuo-tuo lamang. Palihog pagpadayon sa pagbasa aron sa imong kasayoran.
Kapuslanan Sa Ubi
Ang ubi, hilabi na gayod ang ubi kinampay, mao ang kalan-on nga nakahimo sa mga Bol-anon nga maayong magpanawan sa dagat. Sa mga panahon nga walâ pa mahidangat ang mga katsila dinhi sa Bohol, ang mga Bol-anon mopanaw na paingon sa Tsina, Borneo, Sayam, o Indiya.
Ang ubi, kon tabonan lang sa diyotay nga abó, magpabilin kini nga kanunayng láb-as. Busà, tungod sa ubi, ang atong mga kakaraanan nga agaton (male ancestors) walâ makasinatì sa sakit nga yabon (scurvy) nga nasinati sa mga manakayan sa dagat nga gikan sa Uropa. Kini tungod kay ang mga Bol-anon kanunay nagakaon og lab-as nga dúma.
Unsa Ka Mahinungdanon
Ang ubi kausa ra matanom ug mapanglin sa usa ka tuig. Sa atò pa dilì sayon ang pagkabatón og ubi. Busà, kun ang ubi maoy mahinungdanon nimo nga kalan-on, kinahanglan nga mag-amping ka sa pagtipig niini. Kun magtamhang ka, dakô ang kahigayonan nga ang imong banay mamatay sa gutom.
Ayaw Ihagbong
Ang ubi, adunay nipis ra nga panit. Kun mahulog kini, lagmit kayod nga mabun-og. Ug kun mabun-og, dili na kini maulian, padulong na gayod kini sa pagkadunot. Busà mahimong makuyaw ang imong tagana sa pagkaon ug makuyaw usab ang kahimtang sa pagkabuhi sa imong banay.
Atong maaninaw ang dakong hinganib kun ang pagkahagbong sa ubi, adto mahitabô didto sa lawod sa dagat. Ang ubi, kinahanglan na gayod nga kan-on ug dako ang kalagmitan nga mahurot dayon ang mga pagkaon.
Pangayog Pasaylo ug Halok
Ang Bol-anon adunay pamaagi sa pagpangayò og pasaylo. Mosulti siya sa pagpangayò og pasaylo, ug agig pagmahay, iyang hagkan ang iyang gibuhatan sa kadaot. Sa pagkatinuod, ang pagpangayò sa pasaylo walâ itumong nganhâ sa ubi, kon dili sa iyang mga kabanay o kauban, kansang mga kinabuhi nahimutang sa hinganib tungod sa sayop sa pagkahagbong sa ubi. Apantungod kay ang nabuhatan sa sayop mao man ang ubi, ang ubi mao ang pagahagkan.
Kining maong batasan ania pa karon kanato labi pa kon magpasiuli kita sa mga batà nga mag-away. Atò silang papangayoon og pasaylo ug pahalokon sa usag-usa.
Mosunod Gayod ang Gabà
Kun makahulog ikaw sa ubi, ingnon ka sa imong katigulangan, “Hagki kanang ubi kay gabaan ka.” Sa unang mga panahon, lagmit gayod mosunod ang gabà (divine retribution) hilabi na kon nagpanaw kamo sa lawod sa dagat. Kun imo lang itipon ang nahagbong nga ubi ngadto sa pundok sa mga ubi, madunot kini og matákdan ang uban nga mga ubi. Mahurot ang pagkaon, ughinumdomi nga tinuig ang pagpanglin sa ubi.
Karong panahona, dilì na tingali mosunod dayon ang gabâ kay daghan na man ang matang sa pagkaon. Apan maayo tingali nga atong ipabilin gihapon kining maong batasan kay nagpasabot kini sa pagmahal sa atong isigkatawo ug sa atong banay.