“Managáw”: Ang Tambal sa Pinaakan sa Halas
Nga Giingon Karon og “Cobra Seed”
Pasiuna
Karong panahona adunay gikabaniog nga tambal sa pinaakan sa halas, labi na gayod sa banakon (cobra) nga halas nga hilabihan ka lalá. Tungod kay walâ na may nakaila sa maong tanom, nga daw bagon ang lawas, gihinganlan kini karon og Cobra vine ug ang liso sa iyang bunga nga mao gayod and tambal, gihinganlan og Cobra seed.
Ang cobra seed ginaingon nga makaayo sa pinaakan sa banákon (cobra), huwadhon (gangrene), tíbak, ug uban pang mga sakit sa lawas sa tawo. Alang sa pinaakan sa banakon, magdugmok lang ka og walo (8) ka liso ug imong imnon uban sa usa ka baso nga tubig. Ginaingon nga masántà ang hilo sa hálas. Adunay nag-ingon nga ang dinugmok nga duha (2) ka liso imong ilunod sa usa ka kubóng (liter) sa tubig. Kun ang maong tubig maoy imong imnon kon magpaugnat ka sa kusog, dili ka bation og kaluya.
Daghan pa kaayo ang mga sugilanon sa “gahom” sa cobra seed mao nga natingala ako ngano ang iyang ngalan Ininglis man. Dugay ra man kuno kini nahibaloan didto sa bukid, nganong nakalimtan o nawani man ang Binisaya nga ngalan?
Ngalan nga Binisayâ
Mga napúlò na katuig ang milabáy sukad sa akong unang pagbágat sa giingon nga cobra seed. Nangayò ako og mga liso ug akong gitanom. Nakakita ako sa punoan, láwas, og mga dáhon niini. Sukad niadtong panahona ug hangtod karon nagkanunay pa gayod ako og pangità unsay ngalan sa Binisayâ nianang gitawag og cobra vine ug cobra seed. Dili ako motuo nga usa ka gamhanan nga lumad nga tambal makalimtan na lang ang iyang ngalan.
Karon nga naghinapos na ako sa ika-2 sudhì (edition) sa akong gibuhat nga kapulongnan (dictionary), nakabagát ako sa pulong “gatás-gatás”. Gisugisayod kini sa Ininglis nga “snake weed. A small hairy weed, with a sap similar to milk.” Ang iyang alamdagón nga ngalan (scientific name) mao ang “Euphorbia hirta”. Kining maong ngalan mao usab ang alamdagón nga ngalan sa tanom nga “tawatawa”.
Ang lawas sa “tawatawá” humok ug may bulok “pula-pula”. Mao usab kini ang lawas sa cobra vine. Susama ang ilang dahon. Apan nagkalahi sila sa pawod sa dahon. Ang pawod sa dahon sa tawatawá susama sa iyang lawas. Ang pawod sa dahon sa cobra vine susama sa oban nga buhok sa tawo. Buså kun ang “gatás-gatás” mao ang “snake weed” nga daw oban nga buhok ang pawod dili natò malalis tungod kay ang alamdagón nga ngalan sa “gatás-gatás” ug ang “tawatawa” sama ra nga “Euphorbia hirta”. Kun ang tawatawa makatambal sa hilanat kutikúti (dengue fever), tingali usab nga ang “gatás-gatás” nga usa usab ka Euphorbia hirta, makaayo usab og mga sakit.
Apan ang ngalan nga “gatás-gatás” daghan og kahulogan. Dili maayo nga maoy atong gamiton kay makadala sa pagkalibog. Apan ang “gatás-gatás” adunay kapulong nga “managaw” nga gisugisayod lang nga “a kind of hairy weed”. Sa ato pa, ang “gatás-gatás” ug ang “managaw” mao rang tanoma ang gihisgotan.
Labing maayo nga ang ngalan “managaw” maoy atong gamiton nga hubad sa “cobra vine” tungod kay walay laing ipasabót, kondili ang iyang pagka-obanon lamang ang dagway.
Timang (Comment)
Sa ako nang giingon sa itaas, ang managaw (cobra vine) maoy usa ka turók-banwa (weed) nga ginaingon nga makatambal sa mga sakit nga ngilngig na naayo. Karong panahona nangita kita sa tambal sa karanga (cancer) ug sa kamandag (virus) sa “COVID-19”. Walá bay pantás (scientist) nga magkúgi sa pagsusi ug pagsiksik sa managaw, Anaa bay mga tawong sapian nga mogugol og salapi alang sa pagtukisáli (research)?
Kun tinuod ang mga balità ug sugilanon sa mga naayo sa managáw (cobra vine), usik kayo nga dili mahimuslan ang gahom sa pag-ayo sa managaw.