Kangurúlsol 12, 2020
Mga Matang sa Sakayan sa Dagat
Pasiuna
Ang mga Bisayâ daan nang hawod manakayan sa dagat sa panahon nga walâ pa modangat dinhi ang mga Katsilà. Aduna na silay nagkalainlain nga mga ngalan sa mga sakayan sa dagat.
Matod pa sa atong nasodnong bayani nga si Mananambal Jose Rizal, ang mga Bisayâ makabuhat na og dako nga sakayan nga nagkinahanglan og tulo kagatos (300) ka tawo ang magbugsay. Walay sukod nga gihatag alang sa katas-on ug kadak-on sa sakayan. Apan kun imo lang banàbanáon ang kalay-on sa 150 ka tawo nga maglingkod sa matag kilid sa sakayan, atong mabanâbánà nga dakô gayod kaayo ang maong sakayan. Atong pang iapil sa pagkalangkalang ang ilang dala nga pagkaon ug tubig ug kagamitan, atong maaninaw ang katas-on ug kadak-on sa maong sakayan.
Si Bayani Jose Rizal walâ magsulti og unsa ang ngalan o tawag sa maong sakayan. Sa mga karaan nga kapulongnan (dictionary) atong makità ang pulong “lapid” nga ginaingon nga sakayan nga nagpahiluna sa mga mamumugsay sa tulo (3) ka lut-od (three tiers). Sa atò pa, ang gipasabot ni Bayani Jose Rizal mao tingali ang sakayan sa mga Bisayâ nga gihinganlan og “lapid”.
Ang kanunay lang hisgotan sa mga libro sa atong kasaysayan mao lamang ang “balangay”. Wala iapil ang mga sakayan nga alang sa panggubat.
Ania ang mga ngalan sa mga sakayan sa mga Bisayâ.
Mga sakayan:
1. barge (kind of boat) – kásko (Sp.), sampán. Syn. bandóng, buyong, tundaán
2. bark (a kind of ship) – barkílya (Sp.)
3. boat (a fast boat; wherry) – kinúmbis
4. boat (amphibious or assault boat) – dákbot
5. boat (bireme; boat or ship with two tiers of rowers) – sanib
6. boat (can carry only one person) – binagsáan, panagsáan, talagsáan, tinagsáan
7. boat (dugout; single log boat) – dalámas, dámas, damlóg, dinagás, hubyás
8. boat (flat-bottomed boat) – níwniw, sápya
9. boat (for navigating near the shore) – hamgíd
10. boat (galley; for troop transport) – bidáy
11. boat (general term) – sakayán
12. boat (kayak; kayak type) – balálong, tánggo
13. boat (large boat for båling fishing) – balingán
14. boat (large boat, formerly with sail) – bángkà
15. boat (launch) – lánsa, lántsa (Sp.)
16. boat (long boat with little draft) – hayúnghong
17. boat (poop boat) – batél (Sp.), tundaán
18. boat (pre-Spanish large and long boat) – balángay
19. boat (scow) – bandóng, buyóng, sampán
20. boat (sculling boat) – bigíw
21. boat (sloop) – balándra
22. boat (slow boat even with good wind) – bundagól
23. boat (small boat; canoe) – barúto, baduto, baróto, baluto, lúnday, pálwa
24. boat (special boat with riggings for dropping and retrieving fishnets) – panaktakán
25. boat (speedboat; fast boat) – lampitáw
26. boat (tender boat) – tumorán, tundaán
27. boat (that carry its cargo on the roof) – údong
28. boat (trireme; boat or ship with three banks of rowers) – lapíd
29. boat (tugboat; towboat) – sakayán pang-awíl
30. boat (wide boat) – dalupáng
31. boat (with amakan sidings) – tanggób
32. boat (with low prow and stern) – pilang
33. boat (with slim and flat hull and easily takes in water) – yahóng
34. boat (with wooden planks) – tinimbaw
35. boat (yacht; beatiful boat) – pánggà, yati (Sp.)
36. boat race – lúmbà, bídlay
37. canoe (kind of small boat) – barúto. Syn. bigiw, balálong
38. canoe (with sails) – bílos (Sp.)
39. galleon (kind of ship) – lútsa, galeyón (Sp.). Syn. paráw, pangkò
40. galley (troop-transport of ship) – bidáy, binidáy, biráy. Syn. huwángga
41. galliot (small galley) – pangkò
42. schooner (kind of two or more masted sailboat) – batíl, paráw
43. skiff (a kind of small rowboat) – tánggo. Syn. bigíw, balálong, panagsáan