Pagtukib

Mga Matang sa Sakayan sa Dagat

Pasiuna

Ang mga Bisayâ daan nang hawod manakayan sa dagat sa panahon nga walâ pa modangat dinhi ang mga Katsilà. Aduna na silay nagkalainlain nga mga ngalan sa mga sakayan sa dagat.

Matod pa sa atong nasodnong bayani nga si Mananambal Jose Rizal, ang mga Bisayâ makabuhat na og dako nga sakayan nga nagkinahanglan og tulo kagatos (300) ka tawo ang magbugsay. Walay sukod nga gihatag alang sa katas-on ug kadak-on sa sakayan. Apan kun imo lang banàbanáon ang kalay-on sa 150 ka tawo nga maglingkod sa matag kilid sa sakayan, atong mabanâbánà nga dakô gayod kaayo ang maong sakayan. Atong pang iapil sa pagkalangkalang ang ilang dala nga pagkaon ug tubig ug kagamitan, atong maaninaw ang katas-on ug kadak-on sa maong sakayan.

Si Bayani Jose Rizal walâ magsulti og unsa ang ngalan o tawag sa maong sakayan. Sa mga karaan nga kapulongnan (dictionary) atong makità ang pulong “lapid” nga ginaingon nga sakayan nga nagpahiluna sa mga mamumugsay sa tulo (3) ka lut-od (three tiers). Sa atò pa, ang gipasabot ni Bayani Jose Rizal mao tingali ang sakayan sa mga Bisayâ nga gihinganlan og “lapid”.

Ang kanunay lang hisgotan sa mga libro sa atong kasaysayan mao lamang ang “balangay”. Wala iapil ang mga sakayan nga alang sa panggubat.

Ania ang mga ngalan sa mga sakayan sa mga Bisayâ.

Mga sakayan:

1. barge (kind of boat) – kásko (Sp.), sampán. Syn. bandóng, buyong, tundaán

2. bark (a kind of ship) – barkílya (Sp.)

3. boat (a fast boat; wherry) – kinúmbis

4. boat (amphibious or assault boat) – dákbot

5. boat (bireme; boat or ship with two tiers of rowers) – sanib

6. boat (can carry only one person) – binagsáan, panagsáan, talagsáan, tinagsáan

7. boat (dugout; single log boat) – dalámas, dámas, damlóg, dinagás, hubyás

8. boat (flat-bottomed boat) – níwniw, sápya

9. boat (for navigating near the shore) – hamgíd

10. boat (galley; for troop transport) – bidáy

11. boat (general term) – sakayán

12. boat (kayak; kayak type) – balálong, tánggo

13. boat (large boat for båling fishing) – balingán

14. boat (large boat, formerly with sail) – bángkà

15. boat (launch) – lánsa, lántsa (Sp.)

16. boat (long boat with little draft) – hayúnghong

17. boat (poop boat) – batél (Sp.), tundaán

18. boat (pre-Spanish large and long boat) – balángay

19. boat (scow) – bandóng, buyóng, sampán

20. boat (sculling boat) – bigíw

21. boat (sloop) – balándra

22. boat (slow boat even with good wind) – bundagól

23. boat (small boat; canoe) – barúto, baduto, baróto, baluto, lúnday, pálwa

24. boat (special boat with riggings for dropping and retrieving fishnets) – panaktakán

25. boat (speedboat; fast boat) – lampitáw

26. boat (tender boat) – tumorán, tundaán

27. boat (that carry its cargo on the roof) – údong

28. boat (trireme; boat or ship with three banks of rowers) – lapíd

29. boat (tugboat; towboat) – sakayán pang-awíl

30. boat (wide boat) – dalupáng

31. boat (with amakan sidings) – tanggób

32. boat (with low prow and stern) – pilang

33. boat (with slim and flat hull and easily takes in water) – yahóng

34. boat (with wooden planks) – tinimbaw

35. boat (yacht; beatiful boat) – pánggà, yati (Sp.)

36. boat race – lúmbà, bídlay

37. canoe (kind of small boat) – barúto. Syn. bigiw, balálong

38. canoe (with sails) – bílos (Sp.)

39. galleon (kind of ship) – lútsa, galeyón (Sp.). Syn. paráw, pangkò

40. galley (troop-transport of ship) – bidáy, binidáy, biráy. Syn. huwángga

41. galliot (small galley) – pangkò

42. schooner (kind of two or more masted sailboat) – batíl, paráw

43. skiff (a kind of small rowboat) – tánggo. Syn. bigíw, balálong, panagsáan