Dili pa uwahi ang tanan, kay mahimo pa nga ang kape, buhi-on ug balik bisan pag kini dili produktibo.
Ug alang sa mga Bol-anong banay nga kaniadto nagsalig sa kapehan, sa panahon sa kalisud ug mga kwarantina nga lisud ilakaw-lakaw aron mangita’g kapanginabuhi-an, suwayi ug tanda ug balik ang napasagdan nga kapihan.
Gani, matud pa sa mga nagtuon, kon mamaayo ug atiman, ang kape mobunga pa bisag moabut sa 50 ngadto sa 60 ka tuig basta ipaagi sa saktong teknolohiya sa rejuvenation.
Ang haylo? Bunga sa kape nga uga nga mohalin gikan sa P300 ngadto sa pila ka libo kada kilo, o giproseso nga sinangag nga kape nga naa sa average nga usa ka libo pesos kada kilo.
Kini samtang gipadangat usab sa Bohol Coffee Development Council (Bohol Coffee DC) pinaagi ni Blair Panong kinsa sakop sa secretariat sa Bohol Coffee DC ngadto sa mga Bol-anong kanhi-ay nananum ug kape apan miundang tungod sa barato nga palit niini, mahal ang kape basta sakto ang pagkapupo sa bunga niini.
Kini usab ang gidasonan ni Duke Miñoza, kinsa karon giila nga Duke of Bohol Coffee, tungod kay siya ang nag-una nga supplier sa kape sa tibuok lalawigan sa Bohol.
Matud niya, ang kape kinahanglan nga tagsa-tagsaon ug pupo, dili mahimo nga haroson lamang kay ma-angin niini kadtong dili pa kaayo hinog, pasabut ni Miñoza, kinsa maoy tag–iya sa baga nga kapehan sa Buenaventurada Farm sa Nueva Vida, lungsod sa Carmen.
Kon maapil sa pagproseso ang dabong nga kape sa, kini maoy mahimong hinungdan nga moaslum ang timpla ug kini timaan sa dili maayo nga kape, dugang pasabut ni Miñoza didto sa Kapihan sa Pagkapehang sa Philippine Information Agency (PIA) sa mi-aging semana.
Gawas pa, maayo usab ang pagtagsa-tagsa ug pupo sa mga bunga sa kape aron mapili kadtong maayong bunga ug ika-la-in kadtong mga na-igo sa stemborer ug naabtan sa amag o agup-op.
Ang amag o agup-op timailhan sa sinugdanan sa sakit sa kape ug kon mapasagdan nga dili makuha gikan sa punu-an, mahimong kini makatakod sa ubang tanum, ug makadaut sa plantasyon.
Ang kape usab, sanglit kini mabuhi sa lasang ug sa mga lugar nga napasilong sa landong, dili lisud ang pagpabuhi niini, molahutay sa lanat sa panahon.
Tungod kay kinahanglan gyud nga tagsatagsa-on ug pupo, ang kape mas maayo nga dili kini pasagdan nga mota-as aron sayun ra pupoon.
Niini, ang regular nga pag-pul-ong ang gikinahanglan, segun pa sa mga eksperto niini.
Ug sa higayon nga mohinay ang pagpamunga nga mahitabo gikan sa Septembre nagdto sa Marso, may teknolohiya sa gitawag ug rejuvenation o pagpabaskug ug balik sa kape.
Matud pa ni Panong sa Bohol Coffee DC, ila nga gipasugdan ang mga bansaybansay alang sa mga nanguma sa kape aron kini magamhan sa saktong pamaagi sa pagpadaku sa kape, pagpamupo ug sa pagpahiuli niini sa pagkaproduktibo.
Ang kape, kauban sa kakaw, natumbok sa Department of Agriculture nga apil sa priority agri products ug gisuportahan sa kagamhanan, isip kasaligang tinubdan sa panapi ug kapanginabuhi-an. (PIA)