Panglot Nga Diyotay 1, 2020
Kahulogán sa Pulong “Puhón”
Pasiuna
Niadtong niáging pitlaw, nagkagubot ang mga dumadapig sa Harining sa Bohol (Miss Bohol) tungod sa pulong Binisayâ nga “puhon”.
Didto sa panagtigi sa kaanyag alang sa pagka Harining sa Pilıpinas (Miss Philippines) ang Harining sa Bohol gipangutana kun unsa ang iyang kinaham nga pulong Binisayâ. Ang iyang tubag mao ang pulong “puhón”. Sa dihang gipangutana siya kon unsa ang iyang tumbas sa Ininglis sa maong pulong, ang iyang tubag mao ang “hopefully”.
Ang nakadala sa gubot mao ang panahom sa Harining sa Butuan. Hugot siya nga nagpadayag nga ang Ininglis sa “puhon” mao ang “soon”. Nagkadaiya ang lipákà (reaction) sa mga dumadapíg sa Harining sa Bohol.
Nalingaw ako nagbasa sa mga lantugi tungod kay ginamit ang latid sa Binisayâ, walâ manuntay sayop sa gisulti sa mga Harining. Ang nakaapan mao nga ang tanan nga milipákà lunlon nagámit sa latid sa Ininglis. Ginamit ang latid (rule) sa Ininglis, ilang gihukman nga sayop, labi na ang gipamulong sa Harining sa Butuan (Miss Butuan).
Karaan nga Kapulongnan
Ang karaan nga kapulongnan nga Diccionario Español-Bisaya nga sinulat ni Pari Juan Felix de la Encarnacion (1852) nagsulat niining mosunod:
POHON- Interjeccion o adverbio de desea: Si Dios quiere: Si Dios lo permite.
Ogmà pohón mogican aco = Mañana, si Dios quiere, me ire.
Hubad: Pangtuáw o pungsay sa pangindahay: Kun buót ang Ginoo: Kun motúgot ang Ginoo.
Ang pulong “puhon” maoy dugang nga pulong nga gamiton alang sa pagpaila nga ang tawo nagatuo sa Ginoo. Nga ang tanang mahitabô dinhi sa kalibutan, pagbuót gayod sa Ginoo.
Mahimo man nga moingon ka nga “Ugma mogikan akó”, apan giisip nga maayong pamatasan nga mosanghid ka sa Ginoo, busá imong dugangan sa “puhon” nga nagpasabot og “kun motugot ang Ginoo”.
Tungod kay kasagaran sa katawhan karon gibangkaag (educate) man sa Ininglis sa Amerikano, ang ilang utok gisinggil (wired) na usab sa Inamerkanó. Dili na iapil ang Ginoo.
Ang Harining sa Bohol, naghubad sa Ininglis nga hopefully. Duol-duol kini sa “kun pagbuot sa Ginoo” apan dili gayod tukmà. Ang Harining sa Butuan naggamit sa Ininglis nga soon nga adunay pagkapangandoy apan layô ra ang pagsanggpit sa Ginoo.
Pô
Ang litpong (syllable) “Pô” sa pulong “puhon” maoy karaan nga sangpit alang sa mga diwà (spirit) nga dili makita. Atò pa kining gigamit karon sa pulong “Apô” sa “Tabi Apò kay moagi ko” hilabi na kon maglakaw ikaw sa awaaw.
Ang nahitabô nga panaglantugi mao lamay nagpailá nga diyotay na lamang ang nahibalo Sa latid (rule) ug batadila (grammar) sa Binisaya. Angayan gayod nga atong banhawon ang atong pinulongan nga Binisayâ.