Ni: Jes B. Tirol
Ulalong 17, 2021
Mga Mithi ug Sabusábo
(Virtues and Vices)
Pasiuna
Aduna akoy nakaplagan nga basahón nga usa ka kapulongnan. Karaan kini nga basahón nga napatik sa tuig 1885 nga matod pa sa tagsulat, iyang giáwat ang lain nga labi pang karaan nga basahon nga napatik sa tuig 1637.
Lunlon kini naghisgot sa Sinugboanon nga Binisayâ. Ang maong basahon mao ang “Gramatica Bisaya-Cebuana del P. Francisco Encina, Reformada por el M R.P. Fr. Nicolas
Gonzales” (Amigo del Pais, 1885).
Matod pa ni Pari Gonzalez (1885), iya Jang giagwatato (expound and explain) ang labi pang karaan nga Binisayâ ni Pari Francisco Encina (1637). Adunay 210 ka panid ang basahón ni Pari Gonzalez.
Akò usab nga nakaplagan ang kapulongnan ni Pari Encina nga nag-ulohan og “Diccionario El Romance En Lengua Sugbuana Su Author El R.P. Pred. Fr. Francisco Encina”. Kinamot pa kini nga pagkasulat.
Ang nakadani sa akong pagtagád mao nga ang mga pulong sa tuig 1637 susama pa gihapon sa mga Binisayâ nga mga pulong karon. Tingali sa napulo (10) ka mga karaang Binisayâ, usa lamang ang nausab ang kahulogan .
Ang nausab lamang mao ang pamaagi sa panulat. Ang karaan nga pamaagi naga tamod sa lagdâ sa Kinatsilâ . Nagagamit siya sa titik “C” tungod kay walâ may titik “K” ang Kinatsilâ. Wala usab ing titik “W” and Kinatsilâ , busa ang mga titik “O” ug “U” ang ilang gigamit.
Atong tukibon ang karaan nga mga pulong nga along isulat sa karaan nga pamaagi ug atò lang sal-otan sa binag-o nga mga titik kun dili na masabot. Ang iyang hubad sa Kinatsilâ ug ang ilang tumbas sa lninglis karon, atò usab nga isulat.
Mga Pulong:
bacac (bakak) = mentira == lie; falsehood
caayo (kaayo) = bondad == goodness; kindness
cabacug (kabakog) = codicia == covetousness; appetite (now; no longer used)
cabañaga (kabanyágà) = briboneria == vagabond (now: villainy)
cabuang (kabuang) = locura == madness; lunacy
cadautan sa buut (kadaotan sa buót) = malicia == malice; perversity
cagamagamaon (kagama-gamaon) = industria == industry (now: fiction)
cahinithinit (kahinithinit) = economia == economy (now: no longer used)
cahumuc sa buut (kahumok sa buót) = flexibilidad == flexibility
calalangon (kalalangon) = astucia == cunning; slyness (now: creativeness)
caligdon (kaligdong) = modestia == decency (now: integrity)
caligon sa buut (kalig-on sa buot) = constancia == constancy; steadfastness
calolot (kalulot) = generosidad == generosity; magnanimity
calooy (kalúoy) = misericordia == mercy
camabatagon (kamahatagon) = liberalidad == liberality
camangihadlucan (kamangihadlokon) = timidez == timidity
camasinugton (kamasinúgton) = docilidad == docility (now: obedience)
camatinahoron (kamatinahoron) = cortesia == courtesy (now: courteousness)
camatooran (kamatuoran) = verdad == truth (now: evidence)
camatuquibtuquibon (kamatukib-tukibon) = sagacidad == sagacity
caputli (kapútli) = honestidad == honesty (now: purity, as honor)
casarangan (kasarangan) = frugalidad == frugality (now: average; normal)
casilag (kasilag) = ahorrecimiento == detestation (now: resentment)
casina (kasina) = envidia == envy
casinaco (kasinako) = avaricia == avarice
catamastamas (katamastamas) = atrevimiento == boldness (now: atrociousness)
caugdan (kaugdang) = formalidad == formality (now: decorum)
caulag (kaulag) = lascivia == lasciviousness
caulao (kaulaw) = verguenza == shame; bashfulness
caulay (kaulay) = pureza == purity; virginity
causic (kausik) = prodigalida == prodigality
dinaginotan = ahorro – parsimony
limbong = fraude == fraud; deceit
pagantos (pag-antos) = sufrimiento == sufferance; tolerance
pagdumot = rencor y odio == rancour; animosity
paghigugma = caridad == charity (now: love)
pagilub (pag-ilob) = paciencia == patience
pagkaabyan = amistad == amity; friendship (now: being a guide)
pagkamatinagamon = prevencion == prevention (now: no longer used)
paglalang = intriga == intrigue (now: to create)
paglaum = esperanza == hope
pagpangahas = temeridad == rashness; imprudence
pagpoangud (pagpuángod) = compasion; clemencia == compassion
pagsapao (pagsapaw) = adulterio == adultery
pagtamod = agradecimiento == gratefulness (now: pay homage)
pagtoo = Fe == faith
quinaanaran nga dautan = vicio == vice
quinatarungan = virtud == virtue (now: very righteous)
quinaulayan (kinaulayan) = pudor == modesty; chastity
ticas (tikas) = estafa == trick; deceit