Bohol Tribune
Opinion

PAGTUKIB

Ni: Jes B. Tirol
Ulalong 17, 2021

Mga Mithi ug Sabusábo

(Virtues and Vices)

Pasiuna

Aduna akoy nakaplagan nga basahón nga usa ka kapulongnan. Karaan kini nga basahón nga napatik sa tuig 1885 nga matod pa sa tagsulat, iyang giáwat ang lain nga labi pang karaan nga basahon nga napatik sa tuig 1637.

Lunlon  kini  naghisgot  sa  Sinugboanon  nga  Binisayâ.  Ang  maong  basahon  mao  ang “Gramatica Bisaya-Cebuana del P. Francisco Encina, Reformada por el M R.P. Fr. Nicolas

Gonzales” (Amigo del Pais, 1885).

Matod pa ni Pari Gonzalez (1885), iya Jang giagwatato (expound and explain) ang labi pang karaan nga Binisayâ ni Pari Francisco Encina (1637). Adunay 210 ka panid ang basahón ni Pari Gonzalez.

Akò usab nga nakaplagan ang kapulongnan ni Pari Encina nga nag-ulohan og “Diccionario El Romance En Lengua Sugbuana Su Author El R.P. Pred. Fr. Francisco Encina”. Kinamot pa kini nga pagkasulat.

Ang nakadani sa akong pagtagád mao nga ang mga pulong sa tuig 1637 susama pa gihapon sa mga Binisayâ nga mga pulong karon. Tingali sa napulo (10) ka mga karaang Binisayâ, usa lamang ang nausab ang kahulogan .

Ang nausab lamang mao ang pamaagi sa panulat. Ang karaan nga pamaagi naga tamod sa lagdâ sa Kinatsilâ . Nagagamit siya sa titik “C” tungod kay walâ may titik “K” ang Kinatsilâ. Wala usab ing titik “W” and Kinatsilâ , busa ang mga titik “O” ug “U” ang ilang gigamit.

Atong tukibon ang karaan nga mga pulong nga along isulat sa karaan nga pamaagi ug atò lang sal-otan sa binag-o nga mga titik kun dili na masabot. Ang iyang hubad sa Kinatsilâ ug ang ilang tumbas sa lninglis karon, atò usab nga isulat.

Mga Pulong:

bacac (bakak) = mentira == lie; falsehood

caayo (kaayo) = bondad == goodness; kindness

cabacug (kabakog) = codicia == covetousness; appetite (now; no longer used)

cabañaga (kabanyágà) = briboneria == vagabond (now: villainy)

cabuang (kabuang) = locura == madness; lunacy

cadautan sa buut (kadaotan sa buót) = malicia == malice; perversity

cagamagamaon (kagama-gamaon) = industria == industry (now: fiction)

cahinithinit (kahinithinit) = economia == economy (now: no longer used)

cahumuc sa buut (kahumok sa buót) = flexibilidad == flexibility

calalangon (kalalangon) = astucia == cunning; slyness (now: creativeness)

caligdon (kaligdong) = modestia == decency (now: integrity)

caligon sa buut (kalig-on sa buot) = constancia == constancy; steadfastness

calolot (kalulot) = generosidad == generosity; magnanimity

calooy (kalúoy) = misericordia == mercy

camabatagon (kamahatagon) = liberalidad == liberality

camangihadlucan (kamangihadlokon) = timidez == timidity

camasinugton (kamasinúgton) = docilidad == docility (now: obedience) 

camatinahoron (kamatinahoron) = cortesia == courtesy (now: courteousness)

camatooran (kamatuoran) = verdad == truth (now: evidence)

camatuquibtuquibon (kamatukib-tukibon) = sagacidad == sagacity

caputli (kapútli) = honestidad == honesty (now: purity, as honor)

casarangan (kasarangan) = frugalidad == frugality (now: average; normal)

casilag (kasilag) = ahorrecimiento == detestation (now: resentment)

casina (kasina) = envidia == envy 

casinaco (kasinako) = avaricia == avarice

catamastamas (katamastamas) = atrevimiento == boldness (now: atrociousness)

caugdan (kaugdang) = formalidad == formality (now: decorum)

caulag (kaulag) = lascivia == lasciviousness

caulao (kaulaw) = verguenza == shame; bashfulness

caulay (kaulay) = pureza == purity; virginity

causic (kausik) = prodigalida == prodigality

dinaginotan = ahorro – parsimony

limbong = fraude == fraud; deceit

pagantos (pag-antos) = sufrimiento == sufferance; tolerance 

pagdumot = rencor y odio == rancour; animosity

paghigugma = caridad == charity (now: love)

pagilub (pag-ilob) = paciencia == patience

pagkaabyan = amistad == amity; friendship (now: being a guide)

pagkamatinagamon = prevencion == prevention (now: no longer used)

paglalang = intriga == intrigue (now: to create)

paglaum = esperanza == hope

pagpangahas = temeridad == rashness; imprudence

pagpoangud (pagpuángod) = compasion; clemencia == compassion

pagsapao (pagsapaw) = adulterio == adultery

pagtamod = agradecimiento == gratefulness (now: pay homage)

pagtoo = Fe == faith

quinaanaran nga dautan = vicio == vice

quinatarungan = virtud  == virtue (now: very righteous)

quinaulayan (kinaulayan) = pudor  == modesty; chastity

ticas (tikas) = estafa == trick; deceit

Related posts

Medical Insider – Dr. Rhodora T. Entero

The Bohol Tribune
3 years ago

Medical Insider – Dr. Cora E. Lim

The Bohol Tribune
2 years ago

Ang Tawag

The Bohol Tribune
2 years ago
Exit mobile version