Ni: Jes B. Tirol
DaghangKahoy 14, 2021
Mga Lugpong sa Aritmitika
(Terms in Arithmetic)
Pasiuna
Sa walâ pa modangat sa atong kapupod-an ang mga Katsilâ, ang mga Bisayâ aduna nay kaalam sa matimatika tungod kay dinha na silay pasibanâ (contact) sa mga Arabo. Atong hinumdoman nga ang mga Arabo hawod na sa matimatika samtang ang Uropa dinhà pa sa mangiob nga panahon (Dark ages).
Panahon sa mga Katsilâ, ang mga Bisaya nakaabay sa kaugmaran sa matimatika tungod kay ang mga Katsilà walâ man motudlo sa pinulongáng Kinatsila. Ang mga Bisaya nakamugna og ilang kaugalingon nga mga pulong.
Pagbanos sa mga Amerikano, ilanggidid-an ang pagtudlo sa Kinatsilâ ug Binisaya. Ininglis ra gayod ang gipagamit sa tulunghaan. Busâ ang atong Binisaya kutob nalamang sa Binisaya nga tumbas sa Kinatsila. Ang mga habog nga matimatika nga dala sa mga Amerikano walâ na ka buhat inato og tumbas nga Binisaya tungod kay gi did-an man sa mga Amerikano.
Ang atong tukibon karon mao ang mgapulong Binisaya nga alang sa aritmitika.
MGA PALIHOK SA MATIMATIKA (MATHIMATICAL OPERATIONS)
[Note: In reading a fraction (sipák) in Sugboánon, use the prefix “sika.…” attached to the numerical name of the denominator (dagnayan). For example, 1/3 is read in Sugboánon as sikatulo, 1/5 is sikalima, and 2/3 is duha (two) ka sikatuló.
Lugpongsa Kaiphan
1. number1(absolute number) – bugtáknga kaiphan
2. number2(complex number) – sikótnga kaiphan
3. number3(composite number) – sutalipósnga kaiphan
4. number4(compound number) – sakotngakaiphan
5. number5 (decimal number) – yabaánonnga kaiphan
6. number6 (fractional number) – sipáknga kaiphan
7. number7 (imaginary number) – dagównga kaiphan
8. number8(irrational number) –sawád
9. number9(mixed number) – sägolnga kaiphan
10. number10 (negative number) –dihagngakaiphan
11. number11(numeral) – kaiphan, numeró (Sp.)
12. number12 (positive number) – dayagngakaiphan
13. number13 (prime number) –tigma
14. number14 (quantity) – kadadhanón, gidaghanon
15. number15 (rational number) -taróngngakaiphan
16. number16(signed number) – dum-olngakaiphan17. number17(whole number) – tibuokngakaiphan