ni: Jes B. Tirol

Kabay 13, 2021

Mga Ngalan sa Matang sa Humay

Pasiuna
Ang bulan sa Kabay (June) maoy sugod sa ting-ulan. Mao usab kini ang bulan sa pagsugod sa tingtánom hilabi na sa humay. Karong panahona diyotay na lang ang mga tawo nga mag-uuma sa humay. Mao kini ang lakát sa panahon nga gikahadlokan sa mga batid (experts) tungod kay ang kasarangang panuigón sa mag-uuma anaa na sa 56 ka tuig.
Gikahadlokan nga mahanaw na ang pagpanguma tungod kay ang mga bag-ong tubo sa kabataan wala nay hilig sa pagpanguma. Kun magpadayon kini, hayan maglisod na kita sa atong pagkaon.
Ang usa ka timailhan nga nawala na ang kasibot sa pagpanguma mao ang pagkawala sa kasayoran sa mga ngalan sa humay. Ang gipamaligya karon nga humay nailhan sa ngalan sa nagbaligyà ug dili sa ngalan sa mga humay. Ang uban nga mag-uuma nakaila lamang sa numero sa bag-ong minugnà nga humay sama sa IR-8, IR-14, IR-44 pa.
Atong tukibon karon ang mga karaan nga mga ngalan sa matang sa humay. Dili na lang nátò ihatag ang sugisaysay (description) sa humay tungod kay daghan man kini kaayo.

Mga Ngalan sa Matang sa Humay

  1. aládo.
  2. baklaw.
  3. badánay.
  4. balikig
  5. balinag-on.
  6. baúdnon.
  7. bakignon
  8. bilibid.
  9. binákhaw.
  10. binagákay.
  11. binuáya.
  12. binukánan.
  13. binúgnà.
  14. binulákan.
  15. binulawan.
  16. bisaká.
  17. bubuyákway.
  18. bug-átan.
  19. bulaknaga.
  20. bumánton.
  21. bundók.
  22. kabaás.
  23. kabálwas.
  24. kabánay.
    25, kabánggà.
  25. kabanggì.
  26. kabihód.
  27. Kabisdak
  28. kabiyo.
  29. katoán.
  30. kabóg
  31. kabúdbod.
  32. kabúho.
  33. kabúong
  34. kabús-ok.
  35. kabuyag
  36. kadál-og
  37. kadaát.
  38. kadáto.
  39. kadáwi.
  40. kadáw-og
  41. kadáyhag.
  42. kadáyon.
  43. kadúmay.
  44. kágba.
  45. kagó-o.
  46. kaguyod.
  47. kahadág.
  48. kahúd-ong.
  49. kahúyong.
  50. kaibid.
  51. kaidot.
  52. kainti.
  53. kalamian.
  54. kalapdos.
  55. Kalimpós.
  56. kalingkit.
  57. kalubid.
  58. kalumpit.
  59. kalúnggo.
  60. kalwis.
  61. kamián
  62. kanagi.
  63. kanalnál.
  64. kangkang
  65. kapayong
  66. kapisnon.
  67. kapúnsa.
  68. kapúto.
  69. karáwi.
  70. kasikad.
  71. katakmág:
  72. katapók.
  73. katukón.
  74. katudsá.
  75. katúrsa.
  76. kaubid.
  77. kaúngkoy.
  78. kainhi.
  79. kauyón.
  80. kawasdak.
  81. káwko.
  82. kinabúno.
  83. kinaykay.
  84. kinúto.
  85. kiyubóg.
  86. kúlan.
  87. kundáto.
  88. kundiman.
  89. kutsiyam
  90. dahili.
  91. dalók.
  92. dayúmi.
  93. dimilitis.
  94. diyamánte.
  95. dumido.
    97, dúngdong.
  96. dúnlok.
    99, gamáy.
  97. gibing
  98. ginatos
  99. hinipon.
  100. Ilun-ilon.
  101. inuάyα. .
  102. lahos-láhos.
  103. lubang
  104. lumámbas.
  105. Tumáyag.
  106. makán.
  107. máklat.
  108. mákpak.
  109. magasiliw.
  110. magáyà.
  111. magkawili.
  112. magilok.
  113. magsanáyà.
  114. magtawid.
  115. malagáya.
  116. maligundána.
  117. mantika.
  118. manumbálay.
  119. masinaw.
  120. mariyỏ.
  121. mímis.
  122. muko.
  123. mudayag
  124. múnos.
  125. musikó.
  126. nabál
  127. nukót.
  128. pangadiyo.
  129. panhúdwà.
  130. pinálwa.
  131. pináwa.
  132. pinugahan.
  133. pinunit
  134. sagáhid.
  135. sampáblo.
  136. sangguwár.
  137. saumpikit.
  138. simuat
  139. sinambáwan.
  140. sinawingan.
  141. sínaw.
  142. tapól.
  143. tinabúno.
  144. tinúma.
  145. umúntol.
  146. wagwag