ni: Jes B. Tirol
Kabay 13, 2021
Mga Ngalan sa Matang sa Humay
Pasiuna
Ang bulan sa Kabay (June) maoy sugod sa ting-ulan. Mao usab kini ang bulan sa pagsugod sa tingtánom hilabi na sa humay. Karong panahona diyotay na lang ang mga tawo nga mag-uuma sa humay. Mao kini ang lakát sa panahon nga gikahadlokan sa mga batid (experts) tungod kay ang kasarangang panuigón sa mag-uuma anaa na sa 56 ka tuig.
Gikahadlokan nga mahanaw na ang pagpanguma tungod kay ang mga bag-ong tubo sa kabataan wala nay hilig sa pagpanguma. Kun magpadayon kini, hayan maglisod na kita sa atong pagkaon.
Ang usa ka timailhan nga nawala na ang kasibot sa pagpanguma mao ang pagkawala sa kasayoran sa mga ngalan sa humay. Ang gipamaligya karon nga humay nailhan sa ngalan sa nagbaligyà ug dili sa ngalan sa mga humay. Ang uban nga mag-uuma nakaila lamang sa numero sa bag-ong minugnà nga humay sama sa IR-8, IR-14, IR-44 pa.
Atong tukibon karon ang mga karaan nga mga ngalan sa matang sa humay. Dili na lang nátò ihatag ang sugisaysay (description) sa humay tungod kay daghan man kini kaayo.
Mga Ngalan sa Matang sa Humay
- aládo.
- baklaw.
- badánay.
- balikig
- balinag-on.
- baúdnon.
- bakignon
- bilibid.
- binákhaw.
- binagákay.
- binuáya.
- binukánan.
- binúgnà.
- binulákan.
- binulawan.
- bisaká.
- bubuyákway.
- bug-átan.
- bulaknaga.
- bumánton.
- bundók.
- kabaás.
- kabálwas.
- kabánay.
25, kabánggà. - kabanggì.
- kabihód.
- Kabisdak
- kabiyo.
- katoán.
- kabóg
- kabúdbod.
- kabúho.
- kabúong
- kabús-ok.
- kabuyag
- kadál-og
- kadaát.
- kadáto.
- kadáwi.
- kadáw-og
- kadáyhag.
- kadáyon.
- kadúmay.
- kágba.
- kagó-o.
- kaguyod.
- kahadág.
- kahúd-ong.
- kahúyong.
- kaibid.
- kaidot.
- kainti.
- kalamian.
- kalapdos.
- Kalimpós.
- kalingkit.
- kalubid.
- kalumpit.
- kalúnggo.
- kalwis.
- kamián
- kanagi.
- kanalnál.
- kangkang
- kapayong
- kapisnon.
- kapúnsa.
- kapúto.
- karáwi.
- kasikad.
- katakmág:
- katapók.
- katukón.
- katudsá.
- katúrsa.
- kaubid.
- kaúngkoy.
- kainhi.
- kauyón.
- kawasdak.
- káwko.
- kinabúno.
- kinaykay.
- kinúto.
- kiyubóg.
- kúlan.
- kundáto.
- kundiman.
- kutsiyam
- dahili.
- dalók.
- dayúmi.
- dimilitis.
- diyamánte.
- dumido.
97, dúngdong. - dúnlok.
99, gamáy. - gibing
- ginatos
- hinipon.
- Ilun-ilon.
- inuάyα. .
- lahos-láhos.
- lubang
- lumámbas.
- Tumáyag.
- makán.
- máklat.
- mákpak.
- magasiliw.
- magáyà.
- magkawili.
- magilok.
- magsanáyà.
- magtawid.
- malagáya.
- maligundána.
- mantika.
- manumbálay.
- masinaw.
- mariyỏ.
- mímis.
- muko.
- mudayag
- múnos.
- musikó.
- nabál
- nukót.
- pangadiyo.
- panhúdwà.
- pinálwa.
- pináwa.
- pinugahan.
- pinunit
- sagáhid.
- sampáblo.
- sangguwár.
- saumpikit.
- simuat
- sinambáwan.
- sinawingan.
- sínaw.
- tapól.
- tinabúno.
- tinúma.
- umúntol.
- wagwag