Sinulat ni Ven rebo Arigo
Gipilli ang Bohol nga mao ang dapit diin suwayan ang lokal nga pagpuli sa pagdumala sa mga serbisyong nasyonal—ilabina sa programa sa agrikultura—agig pangandam sa pagpatuman sa Mandanas ruling sa Korte Suprema.
Ang Mandanas ruling nagmando sa pagsaka sa bahin sa mga local government units o LGU gikan sa kita/buhis sa nasudnong kagamhanan sugod sa sunod tuig.
Dinhi sa Bohol suwayan ang lokal nga pagdumala o debolusyon sa mga gimbuhaton o trabaho sa Department of Agriculture (DA).
Kini gilantaw nga laing nasudnong pag-ila sa katakus sa liderato sa lalawigan ni Gob. Arthur Yap ug Bise Gob. Rene Relampagos.
Nagkanayon si DA Sec. William Dar nga ang inisyal nga debolusyon sa mga serbisyo ipaagi sa programa sa ahensiya nga Province-led Agriculture and Fisheries Extension Systems (PAFES).
Dili pa dugay nga gideklarar sa kalihim sa agrikultura ang Bohol nga modelo sa pagpatuman sa PAFES.
Kini nahitabo human nalipay pagayo si Dar ug ubang kadagkuan sa DA sa presentasyon ni Yap sa mga programa, proyekto ug direksyon sa agri-fishery development sa probinsiya.
Ang nasudnong kagamhanan adunay mga serbisyo nga ipiyal ngadto sa mga LGU kansang pondong bahin gikan sa gobernong nasyonal mosaka gumikan sa hukom sa Korte Suprema sa kasong Mandanas.
UNSA GUD NING MANDANAS?
Giklaro sa Mandanas doctrine nga ang naandang bahin sa mga LGU gikan sa Internal Revenue Allotment (IRA) wala pa naglakip sa ubang nasudnong nga buhis sama sa customs duties.
Kay wala iapil ang tanang ubang nasudnong buhis sa pagkuwenta sa IRA, kini gikuwestyon sa Korte Suprema sa kanhi kongresista ug karon gobernador sa Batangas nga si Hermilando Mandanas.
Kongresista siya niadtong higayona sa dihang nanguna si Mandanas sa petisyon ngadto sa Korte Suprema ug maong gitawag ug Mandanas ruling ang pabor nga desisyon sa Labawng Hukmanan.
Sugod nga moepekto ang hukom ug ipatuman ang dako ng IRA sa mga LGU sa nasud sugod sa sunod tuig ug gumikan niini madugangan ug molapad ang serbisyo sa mga LGU.
Ang pagpili sa Bohol nga himo-an sa pagsulay sa lokal nga pagdumala sa mga serbisyo sa nasudnong agi ug pangandam sa pagpatuman sa Mandanas ruling sa 2022.
MAS MAAYONG DAGHANG LGU ANG MOGASTO
SA AGRIKULTURA KAY MODAKO MAN ANG IRA
Apan giklaro usab ni Dar nga mas maayo nga daghang probinsiya ug LGU ang mogasto sa mga proyekto sa agrikultura ug pangisda nga moresulta sa naandan ug bag-ong produktong makahatag ug bentaha.
Sumala sa DA, ang tibuok IRA sa mga LGU sa nasud sa 2022 mokabat ug P1.8 trilyones gikan sa P234.4 bilyones gumikan sa Mandanas ruling.
Gikumpirmar ni Dar nga ang DA nagpada ug draft executive order ngadto sa presidente aron ang PAFES ikapahiluna sa tanan na gyod nga mga probinsiya sa sunod tuig.
Tungod sa dako nga IRA, nagtoo si Dar nga ang mga LGU makapatuman sa PAFES sa pag-alayon sa DA aron pangusgan ang mga gimbuhaton ug katungdanan tumong sa seguridad sa pagkaon sa nasud.
Matud sa kalihim, gipili ang Bohol tungod kay si Gob. Arthur Yap nakasigo sa prayoridad sa probinsiya sa agrikultura ug pangisda ngadto sa mga plano sa DA.
Kon ang tanan sama sa Bohol, ang pag-ugmad sa sektor sa agrikultura sa kada lalawigan mahimong dali, nagkanayon si Dar.
Sa administrasyon ni Yap, P588.8 milyones ang gitagana alang sa mga programa sa humay, mais, lagutmon, lubi, bangus, tilapia, seaweed, dairy, bisayang manok, baboy, ug farm-to-market road.
DUGANG DAKONG AYUDA
Matud ni Dar, pabor nga aksyonan sa iyang departamento ang hangyo ni Yap sa dugang nga P976 milyones alang sa mga proyekto sa uma ug pangisda ug P1.4 bilyonesnalang sa farm-to-market road.
Importante kaayo ang agrikultura kon pasagdan lang ngadto sa DA. Ang DA maoy motimon, apan ang mga LGU mobugsay aron ang mga probinsiya siguro sa pagkaon. Aduna gyoy panag-alayon ang DA ug mga LGU, nagkanayon si Dar.
Matud niya, namuhonan usab ug dako para sa agrikultura ang mga probinsiya sa Isabela, Ilocos Norte ug Sur, Pangasinan, Quirino, Pampanga, Bulacan, Nueva Ecija, Batangas, Cebu, Marinduque ug uban pa.
