ni: Jes B. Tirol

Lubadlúbad 15, 2021

Mga Pulong Mahitungod sa Banwa

(Words Pertaining to a Field)

Pasiuna

Si Padre Francisco Encina (1715-1760) nakasulat og libro nga giulohan og “Arte de la Lengua Zebuana (Art of the Cebuano Language)”. Kadtong maong libro gisulat lang sa kinamot ug giawat lang usab sa ubang mga pari. Natanol kadto pagkapatik sa tuig 1801, sa panahon nga patay na si Padre Encina. 

Daghan usab nga magsusulat nga mitimang sa maong libro. Si Tomas Oliva nagpatik og libro sa tuig 1836 agi og timang sa libro ni Padre Encina. Si Padre Julian Bermejo, ang pari nga niuban sa mga Sugboanon nga gikan sa Bolhoon, Cebu aron pagbuntog sa mga sakop ni Francisco Dagohoy sa tuig 1827, nakasulat usab og timang sa sinulat ni Padre Encina. Napatik kini sa tuig 1895.

Kausaban

Human sa paglabay sa mga 135 ka mga katuigan, daghan na ang kausaban sa pinulongan nga Sinugboanon. Sa tuig 1885, si Padre Nicolas Gonzalez ni papatik sa iyang libro nga iyang giulohan og “Gramatica Bisaya-Cebuana, Reformada – Reformed Grammar of the Bisaya- Cebuano.”

Ang gipahimug-atan ni Padre Gonzalez mao ang kausaban sa Binisaya nga pinaagi sa salípong (sandhi). Mao kini ang pagmugbò sa mga pulong ug pagbansubi sa mga titik sama sa pulong “bayaran” nga nahimo nang “bayran”, ubp.

Tungod sa sinulat ni Padre Gonzalez daghan na ang misagop sa salipong nga paagi sa Sinugboanon. Apan atong hinumdoman nga nagpadayon pa gihapon ang karaan nga tanol (formal) nga Binisaya.

Mga Pulong sa Banwa

Si Padre Gonzalez nagsulat og mga pulong nga iyang gilumpong ang mga kahulogan. Atò kining tukibon uban sa pag-amping nga tingali nausab na ang kahulogan karon sa maong pulong kay sa panahon ni Padre Encina sa tuig 1750.

1. Bakilid – slope 

2. Balas- sand 

3. Banwa – field; open field 

4. Bato – stone 

5. Bato balani – Lodestone 

6. Batong-bairán – Emery stone 

7. Batong-nagás – Cobblestone 

8. Batong-santik – Flint 

9. Bukid – mountain 

10. Bunayag- Flat, level land 

11. Daro – Plow 

12. Gamot – Root 

13. Gipanag-iyang yútà – Hacienda

14. Hanayhay – Gentle slope 

15. Kadarohan – Plowed field 

16. Kahawáan – Desert 

17. Kahoy – Tree 

18. Kakahoyán – Woodland 

19. Kapatagan – plains 

20. Kinatumyan sa bukid – Top of the mountain 

21. Kinaubsan sa bukid – Piedmont 

22. Lamakán – Muddy place 

23. Lanaw – Lake 

24. Langob – Cave 

25. Lasang – Forest 

26. Sapa – River 

27. Subâ – River with seawater 

28. Sulop – Bush 

29. Tanom – Plant 

30. Walog – Valley