ni: Jes B. Tirol
Lubadlúbad 15, 2021
Mga Pulong Mahitungod sa Banwa
(Words Pertaining to a Field)
Pasiuna
Si Padre Francisco Encina (1715-1760) nakasulat og libro nga giulohan og “Arte de la Lengua Zebuana (Art of the Cebuano Language)”. Kadtong maong libro gisulat lang sa kinamot ug giawat lang usab sa ubang mga pari. Natanol kadto pagkapatik sa tuig 1801, sa panahon nga patay na si Padre Encina.
Daghan usab nga magsusulat nga mitimang sa maong libro. Si Tomas Oliva nagpatik og libro sa tuig 1836 agi og timang sa libro ni Padre Encina. Si Padre Julian Bermejo, ang pari nga niuban sa mga Sugboanon nga gikan sa Bolhoon, Cebu aron pagbuntog sa mga sakop ni Francisco Dagohoy sa tuig 1827, nakasulat usab og timang sa sinulat ni Padre Encina. Napatik kini sa tuig 1895.
Kausaban
Human sa paglabay sa mga 135 ka mga katuigan, daghan na ang kausaban sa pinulongan nga Sinugboanon. Sa tuig 1885, si Padre Nicolas Gonzalez ni papatik sa iyang libro nga iyang giulohan og “Gramatica Bisaya-Cebuana, Reformada – Reformed Grammar of the Bisaya- Cebuano.”
Ang gipahimug-atan ni Padre Gonzalez mao ang kausaban sa Binisaya nga pinaagi sa salípong (sandhi). Mao kini ang pagmugbò sa mga pulong ug pagbansubi sa mga titik sama sa pulong “bayaran” nga nahimo nang “bayran”, ubp.
Tungod sa sinulat ni Padre Gonzalez daghan na ang misagop sa salipong nga paagi sa Sinugboanon. Apan atong hinumdoman nga nagpadayon pa gihapon ang karaan nga tanol (formal) nga Binisaya.
Mga Pulong sa Banwa
Si Padre Gonzalez nagsulat og mga pulong nga iyang gilumpong ang mga kahulogan. Atò kining tukibon uban sa pag-amping nga tingali nausab na ang kahulogan karon sa maong pulong kay sa panahon ni Padre Encina sa tuig 1750.
1. Bakilid – slope
2. Balas- sand
3. Banwa – field; open field
4. Bato – stone
5. Bato balani – Lodestone
6. Batong-bairán – Emery stone
7. Batong-nagás – Cobblestone
8. Batong-santik – Flint
9. Bukid – mountain
10. Bunayag- Flat, level land
11. Daro – Plow
12. Gamot – Root
13. Gipanag-iyang yútà – Hacienda
14. Hanayhay – Gentle slope
15. Kadarohan – Plowed field
16. Kahawáan – Desert
17. Kahoy – Tree
18. Kakahoyán – Woodland
19. Kapatagan – plains
20. Kinatumyan sa bukid – Top of the mountain
21. Kinaubsan sa bukid – Piedmont
22. Lamakán – Muddy place
23. Lanaw – Lake
24. Langob – Cave
25. Lasang – Forest
26. Sapa – River
27. Subâ – River with seawater
28. Sulop – Bush
29. Tanom – Plant
30. Walog – Valley