Ni: Jes B. Tirol
Daghangbulan 13, 2022
Mga Mahinungdánong Panagsángkà Sa Bohol, Pilipinas
(Important Battles in Bohol, Philippines)
Ika-3 Bahin (Part 3): Pagsukol ni Tamblot 2
Pasiuna
Ang pagsukol ni Tamblot batok sa mga Katsilà gilangkob lang sa usa ka sugilanon dinha sa mga libro sa atong kasaysayan.
Matod pa sa mga sinulat sa mga Paring Katsilà, nasamdan si Alkalde Mayor Juan Alcarazo. Mipauli siya didto sa Sugbo ug dangtan og unom (6) kabulan mibalik siya ug ang iyang mga sundalo aron sa pagpanagsángkà sa mga Bol-anon.
Ika-2 sangka
Ang unang panagsangkà nahitabo sa Ulalong (January 1, 1622). Nagpaálim si Don Alcarazo sa iyang samad didto sa Sugbo ug mibalik siya human molabay ang unom (6) ka bulan o sa Kabay 1622.
Gigikánan nga dapít
Ang unang panagsángka dili matinò diin agi ang mga Katsilà tungod kay ang lungsod sa Malabago mahimo mang sudlon agi sa subâ sa Abatan. Ang ika-2 panagsangka tataw kaayo nga naggikan sa lungsod sa Loboc.Ang lungsod sa Loboc madangat pinaagi sa pagpanaw sa sakayan sulod sa suba sa lubok.
Ang lungsod sa Loboc maoy gipuy-an sa mga Paring Heswita ug si Don Alcarazo maka- pangayo og mga magtutultol paingon ngadto sa Malabago nga may kaláy-on nga 18 ka kilomitros.
Sa milabáy nga unom ka bulan, si Tamblot ug ang iyang mga ginsakópan, walâ magpa- sibaya. Nangandam usab ang mga Bol-anon.
Ilang giandam ang agianan gikan sa Loboc hangtod sa ilang tambangan (fortification) duol sa sapa sa bigà, aron nga ang mga Katsilà anhà gayod moagi sa mga walóg (valley), lagnason (wadi), ug biyawong (gulch). Gihimo sa mga Bol-anon ang dalan aron malisod agian sa mga Katsilà pinaagi sa pagbutang og mga tunok (thorn), sampinit (briar), kabagnotán (thicket).
Ang mga Bol-anon nagpahilúna og mga dapit din ilang kabanhigan ang mga Katsílà.
Ang sángkà
Aniay panagsangkà nga sinulat sa usa ka Paring Katsilà nga matod paniya, nabuntog kuno ang mga Bol-anon.
Ang panalang (advance guard) sa mga Katsilà gilangkoban sa 16 ka mga Katsilà ug mga 200 ka mga Siyalo Sugboanon. Tungod sa kalisod sa agianan ug kanunay paglabay og palantig (throwing stick) ug mga panâ (bow and arrow) daghan na ang nasamdan sa panig sa mga Katsilà.
Sa usa ka dapit diin adunay kawayanan, gibanhigan sa mga Bol-anon ang mga Katsilà. Matod pa sa sinulat sa Parì, usa ra ka Sugboanon ang namatay. Miinsay (shout; cheer) ang mga Bol-anon ug madasigon sila nga nakigbisog.
Mibundak ang ulan ug walâ mogaya ang súngpò (musket; a type of gun) sa mga Katsilà tungod kay nabasa ang malilang (gunpowder) sa mga luthang sa Katsílá. (Pahimangno: Matod pa sa sugilanon sa mga Eskaya sa Bohol, niámpò si Tamblot ngadto ni Aysono aron moulan.)
Matod pa sa Paring Katsílà nasumpà sa mga Sugboanon ang gahom ni Aysono pinaagi sa pagtabon sa mga malilang (gunpowder) ginamit ang mga kalasag (shield) sa mga Sugboanon. Nakapabuto ang mga Katsílà ug matod pa sa Paring Katsilà, midagan ang mga Bol-anon. Motuo kahâ ka mga midagan ang mga Bol-anon? Kun nanagan pa ang mga Bol-anon, nganong nagpunky pa man silag sangkà hangtod midangat sa kamparáng duol sa sapa sa biga?
Ang sangpotanan Sa sugilanon sa mga Eskaya, ang sangpotanan nga sugilanon mao ang kabahin sa “Lingganay nga Ugis”.
Matod pa sa mga sinulat sa mga Paring Katsilà ni balik sa agi si Don Alcarazo paingon sa Loboc ug balik sa Sugbo. Wala siyay nadakpan nga Bol-anon tungod kay si Tamblot ug ang iyang mga ginsakopan mitawon (took refuge) didto sa kalasangan sa tunga-túngà sa Bohol.
Aron sa pagpahungaw sa iyang kaulaw ug ka pungot, si Don Alcarazo, midakop og mga tawo sa Loboc ug iyang gibitay hangtod mamatay.
Kataposan ni Tamblot
Paghawâ na ni Don Alcarazo ug ang iyang mga sundalo, daw nanghimungot pa ang mga Bol-anon. Usa ka adlaw niana, dinhay usa ka Heswita nga nagpasiyo sa sáwang (plaza). Gibanhigan kini ug napatay.
Hilabihang sukóa sa mga Heswitas. Nagsuhol ang mga Heswitas sa Loboc og 70 ka mga mang-imitay (mercenary) aron ipapatay si Tamblot.
Ang 70 ka mang-imitay (mercenaries) nagpasumangil nga gidaugdaog sila sa mga Heswitas ug buot sila motipon sa hútong ni Tamblot.
Sa nakaduol nga sila ni Tamblot, midasmag sila ug ilang napatay si Tamblot. Matod pa sa mga Eskaya, sila ang mipadayon sa karaang tinuohan ug kinaadman ni Tamblot.