Ni: Jes B. Tirol
Daghangbulan 27, 2022
Mga Mahinungdánong Panagsángkà Sa Bohol, Pilipinas
(Important Battles in Bohol, Philippines)
Bahin Ika-5 (Part 5): Panimalos Batok sa Mga Parì
Pasiuna
Samtang si Dagohoy ni tawon didto sa kabukiran sa Bohol, nagtukod siya og hut-ong sa kasundalohan nga iyang magamit alang sa pagsángkà sa mga Katsilà.
Bisan pa nianà aduna siyay kaligutgot sa mga paring Katsilà dinhi sa Bohol.
Pagpatay ni Padre Lamberti
Matod pa sa kasulatan Historia General de Philipinas ni Padre Juan de la Concepcion (1792), ang parì nga Heswita nga si Padre Giusseppe Lamberti, S.J. (sa ubang libro, ang gigamit nga ngalan mao ang “Lambertini” ang iyang bansagon nga Italyano), gipatay sa adlawán (date) Ulalong (January) 24, 1746.
Usa ka tawo nga gikan sa Jagnà, Bohol (walâ hinganli sa libro), buot magminyò o manga- sawa apan dili siya makahatag sa támpà nga gipangayo nga mao ang usa ka kabaw. Ang maong tawo gihulhogan ni Dagohoy nga siya, si Dagohoy, ang mohatag sa kabaw, agi og ganti kun iyang mapatay ang parì sa Jagna. Misugot ang maong tawo.
Sa gabii sa Ulalong 24, 1746 ang maong tawo niadto sa puluy-anan sa pari dala ang iyang hinagiban nga báraw (dagger). Iyang gipangutana ang batan-ong lalaki nga nagbantay sa gang- haan kon hain ang parì. Nitubag ang maong lalaki nga anaa sa iyang lawak, nag-ampo.
Gilayón nisulod ang tawo ug iyang gidunggab ang pari nga si Padre Lamberti nga nag- ámpò ug dayon niyang layas. Nataranta ang batan-ong lalaki sa pagkakita niya nga gipatay ang pari ug nilayas usab siya.
Sa pagkataúdtaod nakaplagan sa mayordomo ang patayng lawas sa pari sa dihang gihatdan untà siya og panihapon.
Ang mamumúnò nilayas paingon sa bukid ug lasang. Apan tungod sa kangitngit ug dili niya sinati ang dalan, walâ siya makamatikod nga nasayop diay siya pagsubay sa dalan. Ang iya diay nga natagoan sakop diay gihapon sa Jagna ug duol ra sa sáwang.
Sa pagkabuntag nadakpan siya sa mga pamunoan sa Jagna. Siya ug ang iyang mahimo untang ugangan ug ang batan-ong lalaki nga bantay, gibilanggò.
Ang Alkalde Mayor (Gobernador) sa Sugbo niadto gayod sa Jagnà aron sa paghusay sa salaod. Ang mamumuno ug ang iyang uganganón miángkon sa ilang salâ. Tungod niadto, giapil sa paghukom nga ang batan-ong lalaki, sad-an usab.
Gidala sila didto sa Sugbo ug didto gipangbitay sila hangtod mamatay. Ang mga tawo sa Jagnà makadawat nga patyon ang mamumuno ug ang iyang ugangan apan nasayod sila nga ang batan-ong lalaki walay sala. Tungod niadto nasuko ang mga taga-Jagna ug miabin sila ni Dagohoy.
Pagpatay ni Padre Morales
Si Padre Gaspar Benito Morales mao ang pari nga Heswita nga gikasungi ni Dagohoy didto sa Inabanga.
Napatay siya sa mga taga-Inabanga sa Kiling (April) 25, 1746 didto sa kalasangan sa Inabanga.
Si Padre Morales usa ka tawo nga daugdaogan ug mapalabilabihon. Usa kaadlaw niana, nagtapok siyag mga tawo nga iyang dad-on sa lasang aron pagputol og gútong (log) nga gamiton sa pari alang sa iyang buhaton nga bangkà.
Sa didto na sila sa lasang, ang mga tawo gipang latos ug gibunalan sa pari aron maguyod and gútong o troso. Aron mahilayo ang pari sa iyang bantay, dinhay mga tawo nga misunog sa mga sagbot. Sa pag-adto sa pari aron sa pagsusi sa hinungdan sa sunog, gituslak siya og tumbák (lance) hangtod mamatay. (Sa uban nga libro, giingon nga udyong (arrow) ang gigamit.)
Nanagan ug milayas ang mga Inabangnon ug midangop sila ni Dagohoy. Dangtan pa og tulo (3) o upat (4) ka adlaw ang milabay usa pa makuha ang nabaho na nga patayng lawas ni Padre Morales. Nakabalos gayod sa hingpit si Dagohoy.