Ni: Jes B. Tirol
Lubadlúbad 28, 2022
Mga Mahinungdánong Panagsángkà Sa Bohol, Pilipinas
(Important Battles in Bohol, Philippines)
Bahin Ika-25(Part 25): Ikaduháng yugto sa girélya
Pasiuna
Sa panahon sa kálap pangpúo (mopping operation) sa mga Hapon nga gisúgdan dinhi sa Bohol sa ika-25 sa Kabay (June) 1944, ang mga kasundalohan ug mga pamunóan sa Bohol, nag- iyahay lamang og tágò tungod sa kadaghanon sa mga Hapon (25,000 ka mga sundalo).
Tungod kay walâ man makit-i ang mga papeles nga gipangità sa mga Hapon (Pahimangnò: Gibalitâ nga napadala ngadto sa Awstralya ang mga papeles.) ang kadaghanan sa mga Hapon mibalik na didto sa Sugbo sa bulan sa Lubadlúbad (August) 1944. Bisan pa niánà daghan pa gihapon ang mga Hapon nga nagpabilin dinhi sa Bohol apan ang mga dágkong hinagiban sa gubat sa mga Hapon, walâ na dinhi sa Bohol.
Bag-ong pag-úgda
Tungod sa maayong pagkatúkod sa kasundalohan sa Bohol, daghan na ang mga sundalong miabin sa gitawag og “Bohol Area Command”. Nakatukod ang mga Rol-anon ug duha ka rehimento (regiment) nga gitawag og 85th ug 86th regiments. Ang maong katukoran nagkinahanglan na og ganayan (rank) nga Koronel apan ang mga girélya sa Bohol nakasugát og gumonhap (problem), kinsa man ang mopasáka sa ganayán ni Komandante Ingeniero? Ang ubán nga mga punoan, si Komandante Ingeniero ang mopasaka sa ganayán (rank) apan si Komandante Ingeniero walay mopasáka sa iyang ganayan.
Ang nahitabô, hilabihang daghana ang mga Komandante (Major) nga nagmandò sa mga talupad (battalion) apan ang ilang kinahabogáng pangulo, Komandante lang usab. Gipadala ngadto ni Heneral MacArthur didto sa Awstralya ang kahugpongan sa kasundalohan sa Bohol Area Command ug nakabaton kini sa pagyangód ni Heneral Douglas MacArthur.
Pagsip-ak sa Bohol
Tungod sa kalisdanan nga dala sa Kálap Pangpúo (mopping operation) sa mga Hapon, si Komandante Esteban Bernido, nga maoy nangulo sa mga girelya sa Bohol tungod kay si Ingeniero didto man sa Iloilo, ang mga girelya sa Bohol gibahin sa unom (6) ka sip-ak (sector). Ang mga pangulo sa matag síp-ak mao sila si Komandante Eutiquiano Achacoso, Sofio Bayron, Francisco Lagahit, Vicente Nunag, Jr., ug sila si Kapitan Cayanan, ug Roso Sabalones.
Sa paghibalik ni Komandante Ingeniero gikan sa Iloilo sa bulan sa Kangurúlsol (September) iyang gibungkag ang sip-ak pagkabahin ug mibalik sila sa kasarangan nga pag-ugda sa kasundalohan.
Pagsúkol sa Hapon
Sa bulan sa Lubadlúbad (August) 1944 nagkadiyotay na ang Hapon dinhi sa Bohol ug nakahukom si Komandante Bernido nga mosugod na sila pagsúkol sa mga Hapon.
Si tagsulat (author) Pio Ferandos, adunay daghang sugilanon kabahin ni Kapitan Pedro Morales ug Tenyente Fermin Tayabas ug mga kauban sa ilang pagbanhig (ambush) ug panagsangka sa mga Hapon. Didto sila magpalakaw sa ilang kalihokan didto sa mga lungsod sa Loon, Antequera, Calape, ug Tubigon.
Didto usab sa nagkalainláing mga dapit sa Bohol, ang mga girelya usab nakigsangka sa mga Hapon.
Atong mahinumdoman nga niining panahonà dinhà nay mga pusil ug hinagiban ang mga girelya sa Bohol. Nakadawat na sila og hinabang gikan ni Heneral MacArthur gikan sa Awstralya nga gipadala pinaagi sa submarino. Bisan tuod dili pa kaayo daghan, labi na sa mga bala, igò na ang ilang kasangkapan alang sa paghásì sa mga Hapon.
Sa ika-25 sa bulan sa Bagyubágyo (October) 1944 ang mga Amerikano midangat na sa Leyte ug ang kadaghanan sa mga Hapon dinhi sa Bohol gipadala didto sa Leyte aron sa pagpakig- sangkà sa mga Amerikano.
Bisan tuod nagkaguliyang pa ang mga Bol-anon, madasigon pa gihapon sila sa pagsukol sa mga Hapon tungod kay nakaalinggat na sila nga hapit na a taknà sa kadaogan.