Ni: Jes B. Tirol
Kangurulsol 18, 2022
Mga Mahinungdánong
Panagsángkà Sa Bohol, Pilipinas
(Important Battles in Bohol, Philippines)
Ika-27 Bahin (Part 27): Katapósang panagsángkà bátok sa mga Hapon
Pasiuna
Sa Kiling (April) 11, 1945 ang “Americal Division” ubos sa pagpangulo ni Heneral William Arnold nidángat sa pantalan sa Tagbilaran. Niadtong higayona ang mga Hapon nga nahibilin dinhi sa Bohol milayas na paingon didto sa kabukiran ug kalasangan.
Dinhay hut-ong sa mga Hapon nga didto layas paingon sa lungsod sa Sevilla ug sa ngadto sa Bilar. Mao kadto sila ang gigúkod sa mga girélyang Bol-anon.
Dinhay nga Hapon nga didto motagò sa kalasangan sa Hagsam ug Hinopolan, Valencia Bohol. Mao kadto sila ang gikan sa Guindulman, Bohol ug ang labing ulahi nga miampo nga mga Hapon.
Amerikano didto sa Valencia
Kining atong sugilanon gikan kini ni Tenyente Patricio Pizarras nga nikúyog sa mga Amerikano sa guhat sa Valencia.
Si Tnt Pizarras mao ang nagmandò sa bulód (command post) sa mga girelya didto sa lungsod sa Sierra-Bullones. Nihimo siya og lugáyaw (leave of absence) aron makadúaw siya sa iyang asawa nga taga Valencia. Samtang didto si Tnt Pizarras sa Valencia, mao usab ang pagdangat sa mga Amerikano aron pagsútò sa balitâ nga dinhay mga hapon nga nagtagò sa Hinopolan, Valencia ug sa lasang sa Hagsam.
Si Tnt Pizarras mitanyag sa iyang panabang ngadto kang Kapitan Honest sa balangay (Company) “K” ug ang iyang masamong nga si Ultimo (private) Adolfo Salize, didto motabang sa balangay “L” aron sa pagpangità sa mga Happon.
Tungas sa búkid
Sa ika-13 sa Kiling (April) 1945 ang mga Amerikano midangai sa Hinopolan diin gidudahan nga dinhay mga Hapon.
Duha ka Amerikano, si Tnt Stipole ug si Cepeda, nakakaplag ug daghang mga kamatis. Ila kining kinpangaón. Ug tungod sa ilang kahinam walâ na sila mag-amping ug mipadayon sa pagpangita pa og mga kamatis.
Wala sila masayod nga ang mga Hapon naniid na diay kanila. Sa dihang naduól na sila, gipabuthan sila sa mga Hapaon ug nangamatay sila. Dihâ dayon nagsugod ang mabangis nga sinukliay sa sa mga bala.
Walay dag-anan ang mga Amerikano tungod kay nakapahilunà na man ang mga Hapon. Mihangyò dayon ang mga Amerikano sa panabang sa artilyeriya gikan sa Alemania, Dimiao.
Ang mga samdan nga Bol-anon ug Amerikano gidala didto sa bulongan (clinic) sa Dimiao. Nahunong ang panagsangkà sa pagsalop sa adlaw.
Pagkabuntag mipadayon ang mga Amerikano and nahanaw na ang mga Hapon. Mipadayon ang mga Amerikano sa pagpangità hangtod nga gidalâ sila ni Tnt Pizarras didto sa iyang hulonan (camp) sa Sierra-Bullones.
Ang mga Hapon diay didto modagan paingon sa sa kabukiran sa Jagna, Bohol. Ang mga Amerikano nga gitultolan ni Tut Pizarras nagpakulià sa mga trak sa Amerikano pauli sa Tagbilaran.
Pag-ampò sa mga Hapon
Si Tnt Pizarras gihimong “Plattoon Leader” sa mga Military Police (MP) nga gitukod sa mga Amerikano.
Gidala dayon sila aron sa pagpangità sa mga Hapon. Apan nausab na ang kahimtang. Didto sa lasang sa kalimgue padulong sa Sierra-Bullones, nahibalag nila ang mga Hapon. Apan adunay mandò
nga ipadakop lang ang mga Hapon ug dili pamatyon. Bisan tuod nga napatyan si Tnt Pizarras ug upat (4) ka mga sakop sa maong sangka, walâ siyay mahimo kay gipasibog man sila sa mandò sa Amerikano tungod kay natapos na ang gubat.
Mga saág nga Hapon
Daghan ang mga saág (straggler) nga Hapon nga naglatagáw sa kabukiran sa Bohol. Ang mga Amerikano midala ug miampò nga pamunò sa mga Hapon ug ilang gitugpa ang sakhangin (airplane) didto sa Jagna.
Ang maong pamúnò sa mga Hapon nisáka didto sa kabukiran sa pagpangità sa mga Hapon aron sila moampo kay natapos na ang gubai.
Daghan ang mga Hapon nga miámpò sa mga Amerikano didto sa Jagna.