Ni: Jes B. Tirol
Bagyubágyo 16, 2022
Mga Lugpong Angáy Kat-onán sa Magtutúdlò
(Terms a School Teacher Ought to Learn)
Pasiuna
Ang Ininglis ug Sinugboanón managláhì nga pinulongan. Managláhi usab ang ilang mga
batadilà (grammar) ug mga latid (rules).
Kun magdula ka og basketbol, imong gamiton ang latid sa basketbol. Kun madula ka og
baliból, imong gamiton ang latid sa baliból. Dili mahimo ang pagdulà sa basketbol ginamit ang
latid (rule) sa baliból ug balinsúhi (vice versa).
Kanunay nako nga ipahinumdom sa akong mga tinun-an sa sugpay (subject) sa Binisayà nga dili usab mahimo nga magsulti ka sa Binisayà ginamit ang batadilà ug latid sa Ininglis ug sa
balinsuhi nga magsulti ka sa Ininglis ginamit ang batadilà (grammar) sa Binisayâ.
Busà kinahanglan gayod nga ang nagtuon sa pagkamagtutudlo sa Inahanong Pinulongan (Mother Tongue) makahibalo gayod sa mga latid sa Binisayà aron sa pagwagtang sa sayop nga pagtuo nga magamit ang batadilà sa Ininglis nganhà sa Binisayâ.
Atong tukibon karon ang kasarangan nga mga lugpong sa Binisaya nga gamitonon sa mga magtutudlo.
Mga Lugpong
1. ability¹ (capability) – lútob, kaláki, katakós, hawód. Ant. bangâ, pulpól
2. ability² (feat) – kalaki, abilidád (Sp.), kasising
3. absent (not present) – láng-at
4. absentee (always absent) –lang-atán
5. absent-minded (inattentive) – dánghag, damúrhaw, bungáw, butálhag, kuli tangá.
manggilimoton, suringiw, tâmhang, yam-áng, yam-angán. Syn, balinga, hạngág, hangaghangag
6. academe (of the school) – sa tulunghaán
7. Academy – Akademiya (Sp.), pagatulón-an. Syn. tunghaálam
8. accomplish properly – tibúnsay, tikop, túnhay
9. accomplish (finish) – human, túman, hingpit
10. achieve – káb-ot, dángat, abót, humán, tápos
11. achievement (success) – kalampósan, nahimo, nakáb-ot
12. ADHD – húgsaw. See: Attention Deficit Hyper-activity Disorder
13. admission slip (paper authorizing admission) – buyáng sa pagtugot, papel-pahigayon
14. admit¹ (accept) – ángkon, ilá
15. admit² (agree) – iyon, sanóng, tándò, túgot
16. admit³ (enter) – pasulód, padayón, pasaka
17. admit⁴ (receive) – dáwat, kalawat
18. adolescence – pangpumúkol, namúkol
19. adolescent female¹ (blooming into womanhood) – himisong
20. adolescent female² (girl; lass) dalagita
21. adolescent male – bayóng, bag-ong tawo
22. amateur (not yet well trained) – sambón, bahól
23. animal kingdom – dánap, gingharian sa dánap
24. anthem¹ (song dedicated to a purpose) – kantigá
25. armchair – bitúng. Syn. linkoránan, bángkò (Sp.), silya (Sp.)
26. assign (give work) – binángì
27. assignment (things to do, homework) – táhay. Syn. táhas
28. assistant professor – luyulúyo nga moálam
29. associate professor – sanggå nga moálam
30. athlete (trained in physical agility)-dagángan, atléta (Sp.)
31. attend¹ (be present) – támbong
32. attend² (show up) – túnghà, tungá, pakítà
33. blackboard – pisára (Sp.), papán
34. director – kaláwas, direcktór (Sp.)
35. examination¹ (qualifying; board) – bikál
36. examination² (test) pasulit, túkso
37. excel (to standout) – tuibo, lupós
38. excellent¹ (eminent) – lutós
39. excellent² (outstanding) – bangyáw
40. exceptional speaker – babáiláng, babaylan
41. excerpt (quotation) – kinútlo, tinágsip
42. grade I – unang áng-ang, iboy, ukis, údjit, ujit, úyet, priméro grádo (Sp.). Syn. [kindergarten = pulangan], [toddler grade; Prep-school = tunghorán].
43. grade II – ika-duháng áng-ang segundo grádo (Sp.)
44. grade III – ika-tulóng áng-ang, terséro grado (Sp.)
45. grade IV – ika-upát nga áng-ang, kwarto grádo (Sp.)
46. grade V – ika-limăng áng-ang, kinto, kinto grádo (Sp.)
47. grade VI – ika-unóm nga áng-ang, séksto grado (Sp.)
48. grade school (elementary school) – ubós nga tulunghaán, elementarya (Sp.)
49. graduate school (masteral degree school) – batid nga tulunghuán
50. graduate student (masteral degree student) – batid nga tinun-an
51. graduation (act of graduating) – pagtangkod, pagtápos, paggraduwár, paghumán
52. head teacher (a teacher in charge of other teachers in the Primary Grades) – uloháng magtutúdlò
53. headmaster (pricipal teacher) – pangulong magtutúdió
54. high school (secondary school) – tunghaánas
55. Junior High School (grades 7 to 10)- Ubós nga Tunghaánas
56. lesson (to be studied) – pagtulón-an, tun-anán
57. lesson plan (teacher’s prepared lesson)- láraw sa pagtúlún-an
58. Master Teacher (a teacher’s rank) – Batid nga Magtutúdlo
59. present (not absent) – túnghà, támbong
60. pupil (student) – alábay. Syn. tinun-an
61. roll call (read the list aloud) – tawag sa taláan, pasa lista (Sp.)
62. school¹ (educational institution) – tulunghaán, eskuwelahán (Sp.)
63. school² (pre-Spanish time school)-buthóan
64. Secretary of Education – Kalihim sa Kabangkaágan
65. Senior High School (grades 11 to 12) – Hábog nga Tunghaúnas
66. student (learner in school) – tinun-an, estudyáble (Sp.). Syn. alábay
67. superintendent teacher–tigmándong magtu-túdlò
68. supervising teacher – tig-apóng nga magtutúdlo
69. teacher (one who teach) – magtutúdloò
70. teacher in charge (a teacher in charge of a school with few classes, in a temporary capacity) – namahálang magtutúdio
71. teachers college (normal school; school specializing in the training of teachers) – tulunghaán sa mga magtutúdlo
72. textbook (book used as a bases of instruction) sumbasahón
73. uniform¹ (formal, as military uniform) – hipid
74. uniform² (standard wear when reporting for work, office, or school) – tagdasán, uniporme (Sp.). Syn. saubsáob, hipid, lápat75. unqualified (as teacher) – baól. Syn. bala, banga