Ni: Jes B. Tirol
Panglot nga Dakô 18, 2022
Atong Ikalipay nga ang Atong Mga Hanas nga Mananambal
Naggamit ug Matarong nga Binisayâ
Pasiuna
Sa niagi nga bulan nahisulod ako sa tambalanan tungod sa mga sibát (complication) nga dala sa sakit nga balangot (diabetes). Tungod sa katandogon sa kahimhang nahukman sa mga hanás (specialist) nga mga mananambal nga kinahanglan disdisan na gayod ang bayanan sa apdo aron maulián ang matarong nga kahimtang sa akong lawas.
Pila may sulti, gibuhat ang tanan aron mahiulian ang akong lawas. Sa tibuok panahon, aduna akoy talagsahon nga namatikdan. Ang mga mananambal, hilabi na ang mga hanas, lunlon sila nagsulti og tukmå ug matarong nga Binisayâ.
Nasayod ang mga doktor nga makasabot ako sa Ininglins, apan akong namatikdan nga ang batadilà nga gigamit sa mga mananámbal nagsunod gayod sa Binisayà ug dili sa Ininglis.
Nagsugod ako og pagtudlo sa Binisaya sa Balay Kaalam (College) gunad pa sa tuig 1998.
Karon pa ako makamatitod nga ang mga doktor diay mogamit sa Binisayâ aron mahibaloan nila ang tukma nga kahimtang. Dugay na ako nga nagsulti sa akong mga tinun-an nga kun Binisaya ang utok sa imong igkasulti, gamit gayod sa Binisayà aron masabtan ang imong tuyo.
Salamat sa Gino-o nga ang mga mananambal nakamatikod diay pod niini, ug busà karon nakuhâ-kuhaan na ang akong kabalaka nga mahanaw ang Binisayâ.
Atong tukibon karon ang mga Binisayâ nga pulong ug ang tumbas nga Ininglis. Atò lamang gihagpat ang duol sa Mata, Dalunggan, Ilong, ug Tutunlan.
English – Sugboanon Binisaya
1. blind’ (could not see) – butá
2. blind² (in one eye; phthisis bulbi) – bulhóg, butá sa luyó/ píkas
3. blind³ (progressive blindness) – lumbót
4. blind (purblind; partially blind) – hap, hálap
5. blinder (one that obstruct the view, as venetian blind) – aliáw
6. blindfold (hoodwink) – sukalip, taptáp, tabón sa matá
7. cataract (eye ailment) – bulóg, tagumatá, kugita sa matá
8. catarrh (inflammation of mucous membrane) – húpong sa lamád sa sip-on
9. conjunctiva (the mucous membrane lining the eyelid) – lamád sa alubáw
10. conjunctivitis (inflamation of the mucous membrane of the eye) – milâmila
11. cornea¹ (membrane of the eye) – gabón-gabón
12. cornea² (splotch in the cornea) – bilî; biti
13. day blindness (hermeralopia) – butásaadláwan Ant. butásagabii (night blidness;
nyctalopia)
14. ear cartilage – langúdngod
15. ear lobe – bitaybitay
16. ear, standing of the – tingkag
17. ear (hearing organ) – dalunggan, dawúnggan, dúnggan, dáwnggan, igdulungog,
igdudungog
18. eardrum (tympanic membrane) – tamból sa dalúnggan, timpáno (Sp.)
19. earless (no cars) – páw-ong, sinapingán, walay dalúnggan, pahóng
20. earmark (cut on animal’s ear) – giláng, giláy, saping. Syn: pahóng
21. earphone (device for hearing) – tingganán sa dalúnggan
22. earsplitting (high-pitched sound) – alingisngis, taliis. Syn. tágning
23. earwax (cerumen) – atuli (Sp.), kalón
24. earwax remover – hingatulí
25. eclampsia (convulsive fit) – tupáy, sáwan. Syn. kutáng
26. ectopic (not properly placed) – walâ mahilund
27. ectostosis (scab) – kugán, bungkól, kúbal
28. edacious (voracious; given to cating) bugarót, buhahákon, palakaón, surabán. Syn. burábog
29. edacity (gluttony)- buhahákon, kaulit, kalaóg, hingaón
30. edema (swelling) húpong, búrot. Ant. kiyos, kupós
31. edematous (bloat)- manghúpong, mamirot
32. eerie-ngil-as, makangil-as
33. efface¹ (by rubbing) – pápas, pagpápas, pálà, pagpálà, múdnod
34. efface² (by use of chemical) – dimog
35. effect¹ (accomplish) – búhat, gamâ, hímò, makaúnsa
36. effect² (by some cause or agency) – taláb
37. effect³ (cause or make an effect) – nakaúnsa
38. effect⁴ (movable goods) – kablangan
39. effect⁵ (result) – dángat, linugdángan, sángpot, epékto (Sp.). Syn. resulta (Sp.)
40. effeminate¹ (dandy) – ásyos (Sp.), úsyos (Sp.), bidbid, pilián, pilipilî, kutihan, hátsa, hingilis, himisti
41. effeminate² (woman-like) bayot, badáng, bading, bayén-on, babayen-on, hántot, bayóg. Ant. lakin-on, kuráng
42. effervescence (sparkling vivacity) balángbang, burákburák
43. effete (no virility) – duás
44. efficacious¹ (can produce result) – masangpóton, salir (Sp.)
45. efficacious² (cause cure) – matalábon, motaláb
46. effleurage (to massage with circular motion of the palm of the hand) – hápyod. Syn. hapóy, hapúnap
47. emaciate (thin) – bakig, kág-ang, balingkágas, kágas, haga, hail, higos, húyak, namióng, sag-áng. Syn, daót, hugó, lunós, niwang, sápsing, sálot, sawót, tángsà, yágpis. Ant. áskil, bús-ok, búaw, halóng, himsog, támbok, tígson
48. emanate (comes from) – gikan sa, gunád
49. epicure (gourmet) – tamasa
50. epigastric pain– sakit sa kutúkutó
51. epigastric region – baba sa atáy. Syn. kutúkutó
52. epilepsy (a cerebral disorder) – pátol. Syn. kulóg-kulóg
53. epileptic (affected with epilepsy) – patolón
54. epileptic fit (convulsion) – kayhangnádi, gipátol
55. epiphora (slimy humor running from the eyes) – lámgit. Syn. milâmila
56. esophagus (bronchial tube) tutúnlan. Syn. tiláok
57. eye corner (canthus) – balangikog
58. eye doctor – mananámbal sa matá
59. eye pupil – tawo-táwo, batàbátà
60. eye, foreign object in– puling
61. eye, iris of -kalimutáw
62. eye, sad looking huloy
63. eye, white of the – putî sa matá, langitlángit
64. eye, with an – mát-an
65. eye (the organ for vision) – matá
66. eyebag (sagging of lower eyelid) – alubáob
67. eyebrow – kilay
68. eyebrow enhancement (paint or modify the eyebrow for beauty) – hilok
69. eyeglass – antukós (Sp.), antipára (Sp.), kubidó (Sp.), antiyuhos (Sp.)
70. eyelash – pilók, amimidók
71. eyelash, false – pánta
72. eyelash, pull the-himilok
73. eyelid margin (underside of the eyelid) – kulátkulát
74. eyelid¹-alubáw, tabuntábon. Syn. alubáob
75. eyelid² (drooping eyelid; ptosis) – hiloy, hiyóng, luróy
76. eyes burning in anger (expression) – uyangáy
77. eyes, closed (eyes not open)-piyong. Ant. buká
78. eyes, open¹ (dead person or animal with open eyes) – pungkát. Syn. lurát, buká
79. eyes, open² (not close the eyes) – buká. Ant. piyong
80. eyesight (ability to see)-panán-aw, sinungan
81. eye-socket (orbit) – hig), lúnta
82. eyesore – sámbol sa matá
83. eyewash (collyrium; material for washing or cleaning the eye) – hugás sa matá
84. frenum (a restraining band under the tongue) – láb-it
85. frenum of the tongue – láb-it, gabinggábing
86. glaucoma (eye disease) – bulóg
87. nyctalopia (night blindness) – butasagabii. Ant. butásaadláwan (hermeralopia; day
blidness)
88. orbit (eye socket) – lúgi, lúnta
89. phthisis bulbi (grey eyed) – bulhóg
90. purblind (can hardly see) – hap, hálap
91. retina (part of the eye) – táwog
92. sclera (white of the eye) langitlángit, puti sa matá
93. sinus (airfilled cavity in the nostril) – búhod, tuyong
94. sinusitis (inflammation of the sinus) – tuyongón
95. throat’ (the front of the neck) – tilaok
96. throat (the passage from the back of the mouth to the stomach) – tutónlan
97. tonsil (lymphoid organs) – pamagá, tónsil (Eng.)
98. tonsillitis (inflammation of the tonsil) – paghubág sa pamaga
99. trachea (windpipe) – bingatbingat, bulbóg, trakéya (Sp.)
100. uvula (hanging flesh inside the throat) – lingganay-lingganay