Ni: Jes B. Tirol

Panglot nga Dakô 18, 2022

Atong Ikalipay nga ang Atong Mga Hanas nga Mananambal

Naggamit ug Matarong nga Binisayâ

Pasiuna

Sa niagi nga bulan nahisulod ako sa tambalanan tungod sa mga sibát (complication) nga dala sa sakit nga balangot (diabetes). Tungod sa katandogon sa kahimhang nahukman sa mga hanás (specialist) nga mga mananambal nga kinahanglan disdisan na gayod ang bayanan sa apdo aron maulián ang matarong nga kahimtang sa akong lawas.

Pila may sulti, gibuhat ang tanan aron mahiulian ang akong lawas. Sa tibuok panahon, aduna akoy talagsahon nga namatikdan. Ang mga mananambal, hilabi na ang mga hanas, lunlon sila nagsulti og tukmå ug matarong nga Binisayâ.

Nasayod ang mga doktor nga makasabot ako sa Ininglins, apan akong namatikdan nga ang batadilà nga gigamit sa mga mananámbal nagsunod gayod sa Binisayà ug dili sa Ininglis.

Nagsugod ako og pagtudlo sa Binisaya sa Balay Kaalam (College) gunad pa sa tuig 1998.

Karon pa ako makamatitod nga ang mga doktor diay mogamit sa Binisayâ aron mahibaloan nila ang tukma nga kahimtang. Dugay na ako nga nagsulti sa akong mga tinun-an nga kun Binisaya ang utok sa imong igkasulti, gamit gayod sa Binisayà aron masabtan ang imong tuyo.

Salamat sa Gino-o nga ang mga mananambal nakamatikod diay pod niini, ug busà karon nakuhâ-kuhaan na ang akong kabalaka nga mahanaw ang Binisayâ.

Atong tukibon karon ang mga Binisayâ nga pulong ug ang tumbas nga Ininglis. Atò lamang gihagpat ang duol sa Mata, Dalunggan, Ilong, ug Tutunlan.

English – Sugboanon Binisaya

1. blind’ (could not see) – butá

2. blind² (in one eye; phthisis bulbi) – bulhóg, butá sa luyó/ píkas

3. blind³ (progressive blindness) – lumbót

4. blind (purblind; partially blind) – hap, hálap

5. blinder (one that obstruct the view, as venetian blind) – aliáw

6. blindfold (hoodwink) – sukalip, taptáp, tabón sa matá

7. cataract (eye ailment) – bulóg, tagumatá, kugita sa matá

8. catarrh (inflammation of mucous membrane) – húpong sa lamád sa sip-on

9. conjunctiva (the mucous membrane lining the eyelid) – lamád sa alubáw

10. conjunctivitis (inflamation of the mucous membrane of the eye) – milâmila

11. cornea¹ (membrane of the eye) – gabón-gabón

12. cornea² (splotch in the cornea) – bilî; biti

13. day blindness (hermeralopia) – butásaadláwan Ant. butásagabii (night blidness;

nyctalopia)

14. ear cartilage – langúdngod

15. ear lobe – bitaybitay

16. ear, standing of the – tingkag

17. ear (hearing organ) – dalunggan, dawúnggan, dúnggan, dáwnggan, igdulungog,

igdudungog

18. eardrum (tympanic membrane) – tamból sa dalúnggan, timpáno (Sp.)

19. earless (no cars) – páw-ong, sinapingán, walay dalúnggan, pahóng

20. earmark (cut on animal’s ear) – giláng, giláy, saping. Syn: pahóng

21. earphone (device for hearing) – tingganán sa dalúnggan

22. earsplitting (high-pitched sound) – alingisngis, taliis. Syn. tágning

23. earwax (cerumen) – atuli (Sp.), kalón

24. earwax remover – hingatulí

25. eclampsia (convulsive fit) – tupáy, sáwan. Syn. kutáng

26. ectopic (not properly placed) – walâ mahilund

27. ectostosis (scab) – kugán, bungkól, kúbal

28. edacious (voracious; given to cating) bugarót, buhahákon, palakaón, surabán. Syn. burábog

29. edacity (gluttony)- buhahákon, kaulit, kalaóg, hingaón

30. edema (swelling) húpong, búrot. Ant. kiyos, kupós

31. edematous (bloat)- manghúpong, mamirot

32. eerie-ngil-as, makangil-as

33. efface¹ (by rubbing) – pápas, pagpápas, pálà, pagpálà, múdnod

34. efface² (by use of chemical) – dimog

35. effect¹ (accomplish) – búhat, gamâ, hímò, makaúnsa

36. effect² (by some cause or agency) – taláb

37. effect³ (cause or make an effect) – nakaúnsa

38. effect⁴ (movable goods) – kablangan

39. effect⁵ (result) – dángat, linugdángan, sángpot, epékto (Sp.). Syn. resulta (Sp.)

40. effeminate¹ (dandy) – ásyos (Sp.), úsyos (Sp.), bidbid, pilián, pilipilî, kutihan, hátsa, hingilis, himisti

41. effeminate² (woman-like) bayot, badáng, bading, bayén-on, babayen-on, hántot, bayóg. Ant. lakin-on, kuráng

42. effervescence (sparkling vivacity) balángbang, burákburák

43. effete (no virility) – duás

44. efficacious¹ (can produce result) – masangpóton, salir (Sp.)

45. efficacious² (cause cure) – matalábon, motaláb

46. effleurage (to massage with circular motion of the palm of the hand) – hápyod. Syn. hapóy, hapúnap

47. emaciate (thin) – bakig, kág-ang, balingkágas, kágas, haga, hail, higos, húyak, namióng, sag-áng. Syn, daót, hugó, lunós, niwang, sápsing, sálot, sawót, tángsà, yágpis. Ant. áskil, bús-ok, búaw, halóng, himsog, támbok, tígson

48. emanate (comes from) – gikan sa, gunád

49. epicure (gourmet) – tamasa

50. epigastric pain– sakit sa kutúkutó

51. epigastric region – baba sa atáy. Syn. kutúkutó

52. epilepsy (a cerebral disorder) – pátol. Syn. kulóg-kulóg

53. epileptic (affected with epilepsy) – patolón

54. epileptic fit (convulsion) – kayhangnádi, gipátol

55. epiphora (slimy humor running from the eyes) – lámgit. Syn. milâmila

56. esophagus (bronchial tube) tutúnlan. Syn. tiláok

57. eye corner (canthus) – balangikog

58. eye doctor – mananámbal sa matá

59. eye pupil – tawo-táwo, batàbátà

60. eye, foreign object in– puling

61. eye, iris of -kalimutáw

62. eye, sad looking huloy

63. eye, white of the – putî sa matá, langitlángit

64. eye, with an – mát-an

65. eye (the organ for vision) – matá

66. eyebag (sagging of lower eyelid) – alubáob

67. eyebrow – kilay

68. eyebrow enhancement (paint or modify the eyebrow for beauty) – hilok

69. eyeglass – antukós (Sp.), antipára (Sp.), kubidó (Sp.), antiyuhos (Sp.)

70. eyelash – pilók, amimidók

71. eyelash, false – pánta

72. eyelash, pull the-himilok

73. eyelid margin (underside of the eyelid) – kulátkulát

74. eyelid¹-alubáw, tabuntábon. Syn. alubáob

75. eyelid² (drooping eyelid; ptosis) – hiloy, hiyóng, luróy

76. eyes burning in anger (expression) – uyangáy

77. eyes, closed (eyes not open)-piyong. Ant. buká

78. eyes, open¹ (dead person or animal with open eyes) – pungkát. Syn. lurát, buká

79. eyes, open² (not close the eyes) – buká. Ant. piyong

80. eyesight (ability to see)-panán-aw, sinungan

81. eye-socket (orbit) – hig), lúnta

82. eyesore – sámbol sa matá

83. eyewash (collyrium; material for washing or cleaning the eye) – hugás sa matá

84. frenum (a restraining band under the tongue) – láb-it

85. frenum of the tongue – láb-it, gabinggábing

86. glaucoma (eye disease) – bulóg

87. nyctalopia (night blindness) – butasagabii. Ant. butásaadláwan (hermeralopia; day

blidness)

88. orbit (eye socket) – lúgi, lúnta

89. phthisis bulbi (grey eyed) – bulhóg

90. purblind (can hardly see) – hap, hálap

91. retina (part of the eye) – táwog

92. sclera (white of the eye) langitlángit, puti sa matá

93. sinus (airfilled cavity in the nostril) – búhod, tuyong

94. sinusitis (inflammation of the sinus) – tuyongón

95. throat’ (the front of the neck) – tilaok

96. throat (the passage from the back of the mouth to the stomach) – tutónlan

97. tonsil (lymphoid organs) – pamagá, tónsil (Eng.)

98. tonsillitis (inflammation of the tonsil) – paghubág sa pamaga

99. trachea (windpipe) – bingatbingat, bulbóg, trakéya (Sp.)

100. uvula (hanging flesh inside the throat) – lingganay-lingganay