Ni: Jes B. Tirol
Ulalong 15, 2023
PAGKAON: Ang Kinaham sa Mga Gino-o, Kinaham
Usab sa Mga Bol-anon
Pasiuna
Karong panahona ni saka na pag-ayo ang bili sa mga palitonon. Ang hilabihan kaayo nga nabuyò (influence) sa pagsaka mao ang nahot (value) sa mga pagkaon.
Apan kun atong susihon ang kasaysayan, diyotay ra ang nasayod nga ang pagkaon sa atong mga yanong katawhan mao diay ang kinaham nga pagkaon sa atong Gino-o ug uban pang atong giingon nga “gino-o-gino-o”.
Hesukristo
Sa atong gisaulog nga “Kataposang Panihapon (Last Supper)” sa atong Gino-ong Hesukristo, atò lamang gipadayag ang tinapay (bread) ug alak (wine). Apan ang giingon nátò nga “Kataposang Panihapon” dili mao ang kataposang gikaon ni Gino-ong Hesukristo sa dinhi pa siya sa yútà.
Si Gino-ong Hesukristo namatay ug nabanhaw sa ika-3 ka adlaw. Walâ dayon mokayab si Hesukristo didto sa langit. Nagpabilin pa siya dinhi sa kalibutan ug nagpakítà sa iyang mga tinun-an ug uban pang katawhan.
Ang basahon sa Lukas 24: 41-43 nagaingon, “nag-ingon Siya (si Hesukristo); Duna ba kamoy makaon dinhi?” Ug gihatagan nila siya og usa ka buok nga sinugbang isdà, ug úmo (honeycomb). Ug gikaon niya kini sa ilang atubangan. Ug ang salin iyang gidalit sa iyang mga tinun-an.
Ang tudling 51 nag-ingon, “Ug gipanalanginan niya (si Hesukristo) sila (mga tinun-an) ug mikayab siya paingon sa langit.”
Sa King James Version ug Douay Version adunay “umo = honeycomb” nga nahisulat, apan ang mga bag-ong hubad sa mga Balaang Kasulatan giwálà ang “umo”. Apan sayod kita nga kun mokaon ang tawo nga tagasilangan aduna gayoy bugti sa sinugbang isda.
Pagkaon ni “Zeus”
Si “Zeus” o “Seyos” mao ang kinalábwan nga gino-o sa kabiliránan (mythology) sa mga Grego sa karaang panahon.
Matod pa sa bilirán (myth) sa mga Grego, ang kan-onon sa mga gino-o-gino-o mao ang dugusdugusón (nectar; ambrosia).
Ang dugusdugusón mao kana ang labiyaw (liquid) nga anaa mahimutang sa mawô (stamen) ug sanayán (pollen) sa bulak.
Kaniadto, sa mga tuig 1950, ang kadalanan sa Tagbilaran adunay dayan-dayan nga tanom ug bulak sa atuwanga (gumamela) matag lima (5) o napulò (10) ka mitros sa matag kilid.
Nauróg o naúso namong mga kabataan ang pagpangità sa bulak sa antuwanga ug among supsupon and dugusdugusón, hilabi na inig tapos sa ulan.
Haringdakô sa Roma
Sa kanhiay nga panahon, ang Haringdakô o emperador sa gingharian sa Roma, giisip usab nga gino-o. Unsa ang iyang kinaham nga pagkaon?
Niadtong mga panahona, ang asin hilabihan ka bililhon. Kini tungod kay ang asin lamang ang nahibaloan nga makaási (preserve) sa pagkaon. Ang nahot sa asin tumbas sa iyang kabug-aton sa bulawan.
Ang labing mahal nga pagkaon mao ang garum. Hinimò kadto gikan sa tina-i sa mga isda nga inasinán. Karong panahona gihinganlan kini dinhi sa Bohol nga “dajók” o “dayók”. Ang makapalit sa garum mao ra gayod ang Dakonghari, mga Senador, ug ang mga adunahan na kaayong mga tawo.
Ang garum adunay duruha ka bahin. Ang nahimo nang labiyaw (liquefied) ug gitawag usab ug garum ug ang gitawag ug allec. Sa atong Binisayâ mao kini ang gitawag og “unâ” (garum; bittern), ug “mawós” (the soften flesh).
Sa Atong Halaman
Sa atong halaman (culture) atong giisip nga ang sinugbang isdà, úmo, dajók, unâ, ug ginamos, mao ang pagkaon sa yano nga katawhan.
Sa atong halaman karon ang magkaón og hamon ug unod o karne mao ang nga tawhay na ang pagkabutang.
Hilabihan ka sukwahî sa panahon sa atong Gino-ong Hesukristo. Nagkaon lang ang atong Gino-o og sinugbang isdâ ug umo. Apan karong panahona walâ nganì maapil ang sinugbang isda sa atong pagsaulog sa Kataposang Panihapon.
Ang kinamahalan nga pagkaon sa Gingharian sa Roma mao ang “dajok” apan dinhi sa Bohol giisip kini nga kan-onon sa kabos.
Ug mopalit kita og ginamos adto sa tindahan, moingon kita “papalitâ ko og duha ka baso nga dajok, pakapini bayâ ug unâ ha!”
Wala lang kita masayod nga ang unâ maoy pagkaon nga ang Dakonghari ra sa Roma ang angayan mokaon.
Timang
Busâ angay natong hinumdoman nga ang atong yano nga pagkaon tumbas diay sa kinaham nga pagkaon sa mga gino-on.
Nasayod ba kamo nga ang atong “paja” ug “hungot” labi pang bililhon sa “kopa” nga bulawan panahon sa Kaharian sa Roma?