Ni: Jes B. Tirol
Ulalong 29, 2023
Mga Kinaraan nga Ngalan sa Lawas sa Tawo
Pasiuna
Ang atong pasikaran sa atong lindog karon mao ang “Gramatica Bisaya-Cebuana del P. Francisco Encina, Reformada por el M.R.P. Fr. Nicolas Gonzalez” (Manila Amigo del Pais, 1885). Kadto si Padre Nicolas Gonzalez natawo sa Toledo, Espanya sa Himaboyan (May 30, 1824. Nahimong pari sa kangurulsol (September) Pag-abot niya dinhi sa Pilipinas, ang kinaunaháng gisangon kaniya mao ang pagkaluyuluyo nga Kura Paroko sa Jagna, Bohol. Kini nahitabo sa Kiling (April) 1849. Sa ato pa, ang Binisaya nga unang nakat-onan ni Padre Gonzalez mao ang Binisaya sa Jagna, Bohol. Nabalhinballin si Padre Gonzalez sa nagkalainlaing dapit sama sa Dapitan, Cantilan, Taytay, Manila, Cebu, ubp.
Namatay siya sa ika-8 sa Ulalong (January) 1892 nga nagpanuigon og dul-an sa 68 ka tuig.
Sa iyang libro, nagsulat si Padre Gonzalez nga wala siyay giusab sa mga sinulat ni Padre Francisco Encina. Igo lamang siya nagpasabot sa Sugboanon Binisaya nga sinulat ni Padre Encina.
Nakakaplag ko og hulad sa sinulat ni Padre Encina. Sinulat kini nga kinamot ug busa walay buhatan nga nagpatik ug wala usab ing tuig sa pagsulat. Adunay daghan nga nagtimang (comment) sa sinulat ni Padre Encina Ang kinasayohan nga libro napatik sa tuig 1836.
Apan susama ang mga sinulat ni Padre Encina sa mga sinulat ni Padre Alonso de Mentrida nga napatik sa tuig 1637. Busa kining mga pulong nga atong tukibon karon mga pulong kini nga karaan na kaayo nga mga ngalan sa lawas sa tawo apan ato pa gihapon nga gigamit og masabtan.
Atong isulat ang Binisaya, ang Kinatsila, ug atong hatagan sa kahulogan sa Ininglis.
Mga Pulong
- agtang; bona = frente = = forehead. (Now: agtang = brow; bona =
forehead - alimpolo = remolino de la cabeza = cowlick
- apapangig = quijadas = = jaw; jawbone
- aping = pomulo = = prominence of the cheek
- bâbâ = boca = = mouth
- bag-ang = muelas = = molar
- bohoc = cabello = = hair
- bucobuco = omoplato = = shoulder blade. (now: bukubukó = hunch;
bulógsan = shoulder blade - calimutao = niñas de los ojos = pupil of the eye. (Now: kalimutáw =
iris; tawutáwo – pupil of the eye - dagway = fisonomia = physical features
- dalunggan = orejas = = ears
- dilà = lengua = = tongue
- dughan = pecho = = breast
- dungándungán = sienes = = temple; upper part of side of head
- gosoc = costillas = = ribs
- ilong = nariz = = nose
- ilong pislat = nariz aplastada = = flat nose
- lagos = encias = = gums
- lawas = cuerpos = = body
- lingagngag = paladar = = palate
- liug = pescuezo = = neck
- luhâluhâ = nudillos = = nudes; knuckles
- lutahan = articulaciones = = body joint
- mata = ojos = = eyes
- nawong = cara = = face
- ngabil = labios = = lips (Now: ngabil-outer lip; wait = inner lip)
- ngipon = dientes = = teeth
- olo = cabeza = = head
- otoc = sesos = = brains
- piloc = pestañas = = eyelash
- poso = ombligo = = navel
- puti sa mata = cornea = = cornea (Now: gabon-gabón = cornea; puti
sa mata = sclera) - quilay = cejas = = eyebrow
- tabontabon = parpados = = eyelid
- talodtod = espina dorsal = = spinal column. (common now is dugókan)
- tangcogo = nuca = = nape of the neck
- tingcoy = cerebelo = = cerebellum. (Now: cerebellum = tangku-
goan) - toboan = mollera = = crown or top of the head. (Now: tuboan = scalp)
- tul-an = miembro = = limb
- tutunlan = garganta = = throat; guller
Timang
Karong panahonn daghan na ang mga batan-on nga wala na mahibalo mining pipila ka mga pulong nga atong gisulat. Bakikaw hunahunaon nga si Padre Nicolas Gonzalez nga nagsulat niining mga pulonga dinhi makakat-on sa Binisaya sa lungsod sa Jagna, Bohol.
Ang libro nga atong gihisgotan daghan pa kaayo og mga pagtulon-an sa Binisaya nga angay natong pagatun-an pag-usab.