PAGTUKIB
Ni: Jes B. Tirol
Himabuyan 7, 2023
Taligpúno (Exult)
Pasiuna
Ang pinulongan nga Sugboanon Binisaya maayo na pagkaugmad sa panahon nga walâ
modangat ang mga Katsilà sa atong kapupúd-an.
Aduna na kitay daghan nga mga pulong nga karong panahona atò nang gihinganlan ug
lawom na nga Binisaya.
Karaan nga kahimtang
Paghidangat sa mga Katsilà, nakahukom sila nga dili sila manúdlo sa pinulongan nga
Kinatsila. Ang mga Katsila ang magtuon sa pinulongan nga Sinugboanon.
Dinhi sa Bohol ug kapupud-an sa kabisay-an, ang unang nabinángi (assigned to do work)
mao ang mga Heswitas. Daghan sa mga Heswitas dili mga Katsilà. Busà daghan sa mga
Heswitas nga dili usab hanás sa Kinatsilà.
Busa ang karaan nga mga kapulongnan (dictionary) nga gihimo sa mga Heswitas aduna
pay natalà nga atong gihinganlan karan og “lawom nga Binisaya”.
Sa tuig 1768, ang mga Heswitas gihinginlan sa tanang gingharian sa Espanya. Dinhi sa
Bohol, gipulihan sila sa mga Rekoletos nga lunlon mga Katsilà.
Daghan ang mga pulong kabahin sa simbahan ug sa pag-ampò nga lumad nga Binisayà
nga walâ gamita sa mga Katsilà nga Rekoletos. Ang ilang gigamit sa simbahan mao ang mga
pulong Kinatsilà nga gihulaman lamang sa Binisayâ aron matuman ang mga gihunahunaán sa
Katsilà. Mga pananglitan
Ang Ininglis adunay pulong nga exalt (to praise). Karong panahóna ang sagad nga
gigamit sa Sinugboanon mao ang pulong “dayég”. Walâ nay mogamit sa karaan nga pulong
“sambúwat” bisan pa untà nga mao ang tukmà nga hubad sa Binisayâ.
Ang Ininglis “exult; triumphant joy”, ug gihubad kini karon sa binag-ong Binisayâ nga
“magmaya”. Ang karaan nga tukmà nga Binisayâ mao ang “taligpúno”.
Ang karaan nga pulong “bála” mao ang “fate; blessed”, apan walâ kini gamita sa mga
Katsila tungod kay ang pulong “bála” sa Kinatsilà mao man ang “bullet” sa Ininglis. Apan ang
pulong “balaan” nga gikan sa pulong “bála”, atong gigamit nga tumbas sa pulong “Holy”.
Ang karaan nga pulong “bakalág” nagkahulogan og “human sacrifice” sa Ininglis. Ang
pagpakamatay ni Ginoong Hesukristo sa balabag (cross) mao ang “bakalág”. Ang pangutana mao nga nganong walâ na kining pulongan gamita? Mao gayod kini ang tukmà nga pulong tungod
kay ang “human sacrifice” sa Ininglis mao man ang “táhaw” sa Binisayâ.