MARNELLIE BAUTISTA
GENERAL MANAGER
OF BOHOL WATER UTILITIES, INC.
VICTOR TAMBIS
COMPLIANCE OFFICER
OF BOHOL WATER UTILITIES, INC.
BOHOL WATER nag-alagad sa panubig sa mga dapit,
konsumidor pinaagi sa pagtugot sa NWRB
Sinulat ni Victor Tambis
Nagpahibalo ang BOHOL WATER Utilities, Inc. (BWUI) nga
ang maong buhatan ug distribution utility nag-alagad ug
nagserbisyo sa panubig sa mga konsumidor sa nagkalain-
laing dapit pinaagi sa pagtugot sa National Water Resources
Board (NWRB).
Ang mga dapit nga gi-alagaran sa BOHOL WATER
mao kining mosunod:
Direkta ngadto sa mga konsumidor sa dakbayan sa
Tagbilaran City. Sa pagkakaron, sa napulo ug lima (15)
ka mga barangay sa Tagbilaran, ang BOHOL WATER
naga-alagad sa napulo ug usa (11) ka mga barangay.
Ang mga barangay sa Cabawan, Manga, Tiptip, ug
Ubujan, gi-alagaran kini sila sa Tagbilaran City
Waterworks System (TCWS) ug dili sa BOHOL WATER.
Direkta ngadto sa mga konsumidor sa ubang dapit sa
Baclayon, Bohol. Ang mga barangay sa Baclayon nga
gialagaran sa BOHOL WATER mao ang Dasitam,
Libertad ug Sta. Cruz.
Naga-alagad usab ang BOHOL WATER pina-agi sa
BULK WATER SUPPLY sa mga municipalidad sa
Corella ug Dauis. Ang pag-alagad sa BOHOL WATER
pinaagi sa BULK WATER SUPPLY nagpasabut nga ang
maong pag-alagad kutob lamang sa mga reservoirs o
tangke nga sudlanan sa tubig sa nahisgutan nga mga
municipalidad. Dili mo direkta ug apud-apud ug tubig ang
BOHOL WATER sa mga konsumidor sa maong mga
dapit tungod kay ang Local Government Unit (LGU) na
man sa nahisgutang mga dapit ang mohimo sa pag pang
apud-apud sa tubig nadto sa ilang konsumidor.
Sa lain nga pagkasulti, ang waterworks nga gidumala sa
LGU sa maong mga lugar mao na ang nag distribute sa
tubig direkta ngadto sa mga konsumidor. Kon ugaling
adunay mga problema sa maong mga facilidad susama
sa reservoir o tangke nga gidumala ang maintenance sa
LGU, kining maong LGU na ang mangita ug paagi aron
masulbad ang problema sa dili pa mosulod ang BOHOL
WATER.
Nagpadayon ang BOHOL WATER BULK WATER
SUPPLY sa lungsod sa DAUIS. Kini ubos sa tinguha sa
BOHOL WATER nga magapadayon ang episyente ug
epektibo nga pag panerbisyo ngadto sa lungsod sa
Dauis. Tungod niini, ang BOHOL WATER nagsupply ug
BULK WATER sa mga tangke sa nahisgutang mga dapit
sa Dauis sulod sa 24 ka oras pinaagi sa mga
transmission mains nga naga dugtong (connect) sa R6
Reservoirs sa BOHOL WATER nga anaa nahimutang sa
Barangay Dampas, Tagb. City.
Sa 24 ka oras nga supply, 12 ka oras niini ang pinaagi sa
gravity ug ang laing 12 ka oras (average), gigamitan ug
booster pump padulong sa mga tangke nga gi dumala sa
Dauis Waterworks System.
Ang booster pump usa kini ka ekipo nga magduso (push)
sa bul-og sa tubig sulod sa mainline aron kusog ang
pressure niini padulong sa mga tangke sa Dauis.
Sa kabahin sa tangke nga anaa nahimutang sa
Barangay Mayacabac nga gitawag ug T1, adunay mga
operator sa BOHOL WATER nga nagduty tungod kay
mokabat hapit sa 24 ka oras ang gihimong pag
“boosting” padulong sa mga elevated tanks (tangke nga
naa sa hataas nga dapit) sa Dauis Waterworks.
Kining naasoy nga hataas nga dapit anaa nahimutang
duol sa Bohol Plaza ug sa Catarman area. Walay hunong
ang paningkamot sa BOHOL WATER nga makasupply
ug tubig sa mga tangke sa Dauis subay sa
panginahanglan sa mga konsumidor sa Dauis
Waterworks System.
(ayaw kalimot ug butang sa photos
ni victor tambis ug marnelli bautista)
12
Pamakuna alang sa Chikiting Ligtas
lakip ang mga nahuman na’g bakuna
Sinulat ni Elvira Bongosia
Tungod niini, bisan kon nahuman na ug bakuna ang mga
bata, gi-aghat pa gihapon nga mosalmot sa libreng pamakuna
sa Chikiting Ligtas nga gidumala sa Department of Health
inabangan sa mga local nga kagamhanan.
Kini usab maoy gipasabut ni Department of Health (DOH)
Bohol Team Leader Dr. Portia Reyes, kang kinsa nga
ahensya maoy nanguna sa kampanya sa pag-apas sa
naputol nga pamakuna sa mga kabataan nga bag-ong
gihimugso ngadto sa 59 ka buwan.
Ang pagka-undang sa pamahuna sa mga kabataan aron
mapanalipdan sa sakit nga polio, tipdas ug rubella, nahitabo
tungod sa restrictions sa panahon sa pandemya ug sa
kahadlok sa mga ginikanan nga modala sa ilang mga anak
ngadto sa mga health centers diin usab giatiman ang mga
may COVID.
Sa tulo ka tuig ga napa-undang ang pamakuna, namatikdan
usab ang pagbalik sa polio ug tipdas, mga sakit nga may
delikado nga komplikasyon sa mga kabataan.
Sukad sa 1976 o human na sa 30 ka tuig, wala na untay kaso
sa polio sa Pilipinas, apan niining bag-o pa lamang, masuta
sa DOH nga may nakompirmar silang kagaw sa polio nga
nakuha sa usa sa mga bodies of water sa Visayas.
Ang polio usa ka sakit nga makatakod ug ang kagaw nga
kina-ingan niini, moatake sa dugukan sa tawo nga maoy kina-
ingnan sa pagkalulid hangtud sa hangtud. Kon magrabehan,
mahimong kamatayon ang dangatan sa pasyente nga
matakdan.
Sa laing bahin, ang tipdas, kon maka-takod sa bata, maoy
kina-ingnan sa tag-as nga hilanat nga mahimong molahos sa
pagkabuta o magkabroncho pneumonia.
Ang rubella usab, kon makaatake sa bata, magkaproblema
kini sa congenital diseases.
Ang tulo ka mga sakit, wala may tambala pan mahimo kining
pugngan pinaagi sa bakuna.
Niini, gilusad sa DOH ang Chikiting Ligtas, Catchup Special
Supplemental Immunization Activity aron apson ang mga
kabataan nga wala mabakunahi tungod sa pandemic.
Gani, butyag sa DOH, bisan kadtong nakakuha nag bakuna,
apil na usab sa special supplemental immunization activity.
Duha ka bakuna ang ihatag nga libre: oral polio vaccine nga
ipatulo sa dila sa bata ug ang batok sa tipdas ug rubella nga
itupok sa bata.
Niini, miaghat ang mga health authorities ngadto sa mga
ginikanan sa mga kabataan nga anaa sa 0-59 months old sa
pag-adto sa mga vaccination centers nga naa sa mga
kalungsuran ug barangay halls, aron kahatagan ang mga
bata sa libreng bakuna.
GAWAS SA BAKUNA, manghatag usab ang DOH didto sa
mga vaccination centers sa Vitamin A supplementation, nga
makapalig-on usab sa immune system sa bata batok sa sakit.
(Hulagway gikan sa PIA-Bohol)
DYUTAY NGA KAHASUL. Sa dyutay nga sakit aron lamang
makalikay sa mas grabe nga epekto sa tipdas, polio ug
German measles, giaghat sa DOH ang mga ginikanan sa
mga bata nga bag-ong gihimugso (nga pwede na bakunahan
sa polio) ug sa mga hangtid sa 5 ka tuig ang panuigon, sa
pagpabakuna na aron malikay sa takud. (Hulagway gikan sa
PIA-Bohol)
ABS-CBN mitugyan ug Rural
Health Station sa Campatud
Sinulat ni Elvira Bongosia
Pormal nanga gitugyan sa ABS –CBN Lingkod Kapamilya
Foundation pinaagi ni Project Manager Marcel Riñon ngadto
lang Mayor Elvi Peter Relampagos kinsa mingpasa sa yawe
sa responsibilidad sa pag-atiman ug pagdumala sa Rural
Health Station sa Campatud-Cansubayon, Loon Bohol,
ngadto kang Kapitan Natalio Pacomios Jr.
Matud ni Riñon, sa ka daghan sa mga suliran sa kalibutan,
sa pagtinabangay pa lamang, daghna na niining suliran
angmahatagag solusyon.
Sa ngalan sa ABS-CBN kinsa maoy nag hatag sa pundo
alang sa health station, gipadayag sa opisyal sa Sagip
Kapamilya Foundation nga ang matag usa, aduna gayug
ikahatag, dungan usab sa iyang pagpadayag sa iyang
namatikdan: nanggilihok ang tanang opisyales ug mga
magtutudlo sa Campatud Elementary School sa paghimong
malampuson sa kalihukan lakip na ang maglagdaay sa mga
papeles kabahin sa donasyon ug hamubong programa.
Sa laing bahin, si Mayor Relampagos, mainiton nga
nagpasalamat sa ABS CBN kay, matud niya, dili lamang ang
Campatud ang nakabenepisyo sa hinabang.
Human sa Linug niadtong 2013, gipundohan sa ABS CBN
ang 40 ka balay nga gitukod sa Cogon Sur, ug nakahatag
usab ang ABS CBN ug mga classrooms sa Cabacungan
Elementary School sa Cabilao Island.
Si Bise Gobernador Victor Dionisio Balite usab, sa ngalan ni
Gob Erico Aristotle Aumentado mipasalamat sa ABS CBN,
kinsa may daku na ug gikatabang sa Bohol sa milabay nga
mga katuigan.
Sa Campatud, matud sa Bise Gobernador nga ang Rural
Health Center makatabang nga mahaduol ang serbisyo sa
goberno ngadto sa mga katawhan nga nanginahanglan.
Ang tibuok nga health station may igo nga lugar alang sa mga
pasyente nga maghuwat, lugar alang sa assistant nurse,
lugar sa processing ug inquiry, lawak alang sa pre-natal
diagnosis, ug rest room.
Gawas niini, aduna na kini probisyon alang sa koryente,
emergency lights, fire extinguisher, mga lamesa, 10 ka
monobloc nga lingkoranan ug mga electric fans.
Sa katungod sa Rural Health Unit sa Loon, si Dr. Shannen
Jaye Orcullo-Langcamon kinsa maoy mirepresentar ni MHO
Dr. Maria Victoria Lamparas mingpasalig nga matag adlaw
nga magbukas ang bag-ong Rural Health Station ug dalhan
sa lungsod ug mga gamit lakip na ang staffing complement sa
nahisgutang Rural Health Station.
Matud niya, sa Universal Access to Health Care nga tumong
sa Department of Health, nakab-ut sa Campatud ang tumong
sa pagtanyag sa pagamuma sa kabaskug sa lawas subay sa
tumong sa DOH.
Ang Campatud maoy labing layo nga batangay sa Loon ug
mas duol na sa Antequera, hinungdan nga mas mopili ang
mga tawo nga sa Antequera na manabo.
Hinuon, ang Health Center nga hinatag, maka-alagad sa mga
katawhan sa Campatud, Cansubayon, Canlaas ug Quinapon-
an sa Antequera.
HUMAN SA INSPEKSYON. Nagpahulagway si Bise Gob.
Victor Dionisio Balite, kinsa maoy mitambong sa ngalan ni
Gob Aris Aumentado sa pagtugyan sa Campatud Health
Center nga hinatag sa ABS CBN Lingkod Kapamilya
Foundation. Uban ni Bise Gob Balite sila Marcel Riñon (ABS-
CBN project head), project manager ug mga engineers, lakip
na ang mga kabataan nga maoy makabenepisyo sa proyekto.
(Hulagway gikan sa PIA-Bohol)
GIDAWAT ANG RESPONSIBILIDAD. Gidawat ni Kapitan
Natalio Pacomios Jr., ang yawe sa katungdanan sa
pagdumala sa Rural Health Station sa Campatud, samtang
kini gitugyan gikan sa ABS-CBN pinaagi ni Lingkod
Kapamilya Project Head Marcel Riñon ug sa mga engineers,
ngadto kang Mayor Elvi Peter Relampagos, nga gisaksihan ni
Dr Shannen Jaye Orcullo Langcamon, niadton Marso, 8.
(Hulagway gikan sa PIA-Bohol)
College honor graduates, gi-awhag
sa CSC sa pag-aplay ug eligibility
Sinulat ni Elvira Bongosia
Aron mapauswag ang kalidad sa serbisyo sibil, ang Civil
Service Commission (CSC) niadtong Lunes nag-awhag sa
umaabot ug nangagi nga mga gradwado sa kolehiyo nga
adunay summa cum laude, magna cum laude, o cum laude
Latin honors sa pag-aplay alang sa eligibility sa Komisyon.
Kining maong eligibility magamit nila sa pag-aplay alang sa
mga posisyon sa gobyerno.
Matud ni CSC Chairperson Karlo Nograles sa usa ka
pahayag, ang mga honor graduates dali nga makasiguro sa
ilang kwalipikado nga serbisyo sibil nga dili na moagi sa
eksaminasyon. Ang kamatuoran nga sila migraduwar uban sa
pasidungog giisip nga igo na nga basehan sa pagtino sa
merito ug kahanas alang sa publiko nga trabaho.
Ang CSC naghatag ug Honor Graduate Eligibility (HGE) sa
Latin honor graduates sa Private Higher Education Institutions
(PHEI) sa Pilipinas gikan sa School Year 1972-1973 pataas
nga adunay baccalaureate o bachelor’s degrees nga giila sa
Commission on Higher Education, subay sa Presidential
Decree No. 907 nga gi-isyu niadtong Marso 11, 1976.
Ang HGE ihatag usab sa Latin honor graduates sa estado o
lokal nga mga kolehiyo o unibersidad nga adunay
baccalaureate ug bachelor’s degrees nga gilakip sa ilang mga
charter, o baccalaureate ug bachelor’s degree nga
giaprobahan sa ilang Board of Trustees o Board of Regents.
Ang CSC nanghinaot nga mapahimuslan sa mga gradwado
sa kolehiyo nga adunay Latin honors ang maong balaod, kay
nagpasalig kini sa ilang hinanali nga pagsulod sa serbisyo
publiko, ingon man ang ilang partisipasyon sa public affairs.
Samtang, ang Latin honor graduates gikan sa usa ka inila nga
langyaw nga eskwelahan, nga gipamatud-an sa Department
of Foreign Affairs pinaagi sa Philippine Foreign Service Posts,
mahimo usab nga mag-aplay alang sa Foreign School Honor
Graduate Eligibility (FSHGE), basta sila mga Filipino citizens.
Ang HGE ug FSHGE maoy mga tipo sa kwalipikasyon sa
ikaduhang lebel nga makapahimo sa mga indibidwal sa pag-
aplay ug pagsiguro sa mga permanenteng posisyon sa
gobyerno sa una ug ikaduhang lebel. Kini nga mga posisyon
wala magkinahanglan sa praktis sa usa ka piho nga
propesyon ug dili ubos sa mga regulasyon nga gipahamtang
sa bar, board, o uban pang mga balaod.
Apan ang ubang mga pasidungog sa akademiko, mga
kalainan o mga awards, sama sa Highest Academic
Distinction, Dean’s List with Distinction, ug Honorable Mention
dili sakop sa paghatag sa HGE ug FSHGE.
Ang mga aplikasyon alang sa HGE mahimong isumite sa
CSC Regional Office o sa bisan asang Field Offices niini, nga
adunay hurisdiksyon sa unibersidad o kolehiyo diin ang usa
ka aplikante migraduwar.
Ang mga aplikante alang sa FSHGE, sa laing bahin,
mahimong mosumite sa ilang aplikasyon sa labing duol nga
CSC Regional o Field Office diin sila nagbase karon.
Ang kompletong listahan sa mga kinahanglanon ug mga
pamaagi sa pag-aplay anaa sa CSC website sa
www.csc.gov.ph/special-eligibilities.
Niadtong 2022, ang CSC mihatag ug HGE sa 15,559 ka
indibidwal, ug FSHGE sa tulo lang ka indibidwal.
NIA nangandam ug tabang alang sa mga
mag-uuma taliwala sa hulga sa El Niño
Sinulat ni Elvira Bongosia
Ang National Irrigation Administration (NIA) ug uban pang
mga kaabag sa gobyerno andam nga mohatag ug tabang sa
mga local nga mag-uuma taliwala sa nag-ung-ong nga El
Niño phenomenon sa umaabot nga mga bulan.
Sa usa ka briefing sa Laging Handa niadtong Martes, si NIA
acting administrator Eduardo Guillen miingon nga ang
koordinasyon sa mga asosasyon sa irrigator, ang Department
of Agriculture (DA), ug ang Department of Public Works and
Highways (DPWH) nagpadayon.
“Inaasahan po natin na marami tayong maitutulong ngayon
kung talagang papalo po itong El Niño,” pahayag pa ni
Guillen.
Base sa datos gikan sa Philippine Atmospheric, Geophysical
and Astronomical Services Administration (PAGASA), si
Guillen nagkanayon nga ang El Niño, usa ka weather
phenomenon nga moresulta sa dry spells o huwaw nga
mahimong makaapekto sa Ilocos Region ug ubang bahin sa
Luzon.
Namatikdan sa NIA acting administrator nga ang Mindanao
dili kaayo maapektohan sa El Niño. Aron makatabang sa
pagdaginot sa tubig ug pagdugang sa abot sa umahan,
matud pa ni Guillen nga usa ka sistema nga gitawag ug
alternate wetting ug drying ang himuon.
Matud pa niini nga mahimo madugangan ug 20 porsyento
ang gidaghanon sa tubig nga ipadala sa usa ka lugar kung
buhaton kini ug kini moresulta sa mas taas nga abot sa mga
mag-uuma.
Kini nga praktis, ingon niya, mahimo usab nga maghatag
higayon sa mga mag-uuma nga makakuha ug carbon credit
nga nagtugot sa pagbuga sa usa ka piho nga kantidad sa
carbon dioxide o uban pang mga greenhouse gas.
Sa mga dapit nga apektado sa huwaw, giingong solar-
powered water pumps ang ihatag.
Sa mga worst-case scenario diin imposible ang pagtanom,
gibutyag ni Guillen nga ang Department of Social Welfare and
Development (DSWD) ug ang Department of Labor and
Employment (DOLE) makahatag ug tabang pinaagi sa ilang
cash-for-work program nga Tulong Panghanapbuhay sa Ating
Disadvantaged/Displaced Workers.
Ang maong mga programa makatabang sa mga mag-uuma
pinaagi sa pagbayad kanila alang sa trabaho sama sa pag-
desilting sa mga kanal o uban pang trabaho nga may
kalabotan sa pagtrabaho.
Aron masiguro nga adunay igong suplay sa pagkaon ang
nasud, siya miingon nga ang National Rice Program sa nasud
andam sa paghatag sa mga mag-uuma ug hybrid nga mga
binhi nga doble ang abot sa inbred seeds.
Una nang gipahibalo sa PAGASA nga adunay 80 porsyento
nga posibilidad sa pagtunga sa El Niño gikan sa Hunyo ug
Agosto nga molungtad hangtod sa sayong bahin sa sunod
tuig.
Kini nga panghitabo sa panahon nagdugang sa kalagmitan sa
ubos sa normal nga mga kondisyon sa ulan nga mahimong
hinungdan sa huwaw o taas nga ting-init.
Ang mga mag-uuma sa barangay Bulilis, lungsod sa Ubay,
atol sa ilang pag-ani sa niaging buwan malaumon sa ihatag
nga tabang sa gobyerno taliwala sa nag-ung-ong nga El Niño
phenomenon sa umaabot nga mga bulan. (Hulagway gikan
sa PIA-Bohol)
COVID-19 pandemic wala pa matapos bisan pa
sa paglibkas sa global health emergency – DOH
Sinulat ni Elvira Bongosia
Dili pa angay nga mokumpyansa ang publiko tungod kay ang
pandemya sa COVID-19 wala pa matapos, matud pa sa
Department of Health (DOH) niadtong Martes human sa
lakang sa World Health Organization (WHO) nga tapuson ang
global nga kahimtang sa emerhensya alang sa krisis sa
coronavirus.
Niadtong niaging semana, ang hepe sa WHO nga si Tedros
Adhanom Ghebreyesus miingon nga ang pandemya sa
COVID-19, nga nakapatay sa milyon-milyon nga mga tawo ug
nagdaot sa ekonomiya ug sosyal, dili na usa ka public health
emergency of international concern (PHEIC). Ang PHEIC
mao ang pinakataas nga lebel sa alerto sa WHO.
“Even though the WHO has already lifted the PHEIC status,
they didn’t say the pandemic is already over (Bisan kung
gitangtang na sa WHO ang status sa PHEIC, wala nila
giingon nga natapos na ang pandemya),” matud pa ni Health
officer-in-charge Maria Rosario Vergeire sa usa ka briefing.
Gipahinumdoman sa kalihim ang tanan nga bisag gilibkas na
ang PHEIC, dili angay mokumpyansa niining puntoha ug
kinahanglan pa gihapon kitang magbinantayon.
Ang Inter-Agency Task Force for Emerging Infectious
Diseases, diin ang DOH maoy chair, nagtagbo niadtong
Lunes aron hisgutan ang mga epekto sa deklarasyon sa
WHO ug ang mga palisiya nga maapektuhan.
Wala ibutyag ni Vergeire ang mga rekomendasyon sa task
force, apan niingon nga kini iduso ngadto kang Presidente
Ferdinand “Bongbong” Marcos Jr. sunod semana alang sa
iyang konsiderasyon ug pag-aprobar.
Una nga gideklarar sa WHO ang PHEIC tungod sa COVID-19
nga krisis niadtong Enero 30, 2020, ug giklasipikar kini nga
pandemya kaniadtong Marso 11, 2020.