Ni: Jes B. Tirol
kabay 4, 2023
Mga Mahinungdanong Panagsanglia Sa Bohol, Pilipinas
(Important Battles in Bohol, Philippines)
Ika-14 Bahin (Part 14): Pagkapárot sa mga Amerikano sa Huwáng sa Kabantián
Pasiuna Sa Kangurulsol 3, 1900 was ang unang pagkaparot sa mga Amerikano nga gibanhigan sa mga Bol-anon didto sa Balikvving, Carmen, Bohol.
Sa Kangurulsol (September) 15, 1900 nahitabo ang ngihigig nga kaparotan sa mga Amerikano didto sa Huwing sa Kabantian (Kabantian Pass) sa Guindulman, Bohol.
Human sa Balikwing Human sa panagsfingka sa Balikwing, Carmen, Bohol ang mga Amerikano misibog paingon sa Antequera, Bohol.
Ang mga Amerikano nalcadawat og balita nga si Koronel Samson adunay laravv sa pagpuye sa Ubay, Bohol.
Sa ika-14 sa Kangurulsol, si Kapitan Martin Cabagnot, ang nagmando sa silanging bahin sa Bohol, nakadawit og balita nga ang mga Amerikano .aa na sa Jagna, Bohol aron moalibhat sa mga Bol-.on nga gibalita nga mopuyo sa Ubay. Ang mga Amerikano adunay kadaghanon nga usa ka “balingay (company)” nga pima-ngulohan ni Kapitan Andrew S. Row..
Ang mga Amerikano mokabat sa usa kagatos ka mga sundalo, kapin lcun kulang.
Pangandam sa Kabantian Si Kapitan Martin Cabagnot mipadala og mattunat (message) ngadto sa iyang mga ginsakopan nga magtigom silo sa ika-15 sa Kangurulsol adto sa Huwang sa Kabantian diin ilang agabanhigan ang mga Amerikano inig figi nila didto.
Ang Huwing sa Kabantian (Kabantian Pass) usa ka pig-ot nga dalan.
Ang kalapdon sa dalan adunay manga (about) 3 ka mitros ug 100 micros ka lay-on nga adtmay pangpang sa matag kilid nga 3 ngadto sa 4 ka micros ang kahabogon.
Sa ika-15 sa Kangurulsol dinhay manga 200 ka mga sundalong Bol-anon nga nagkatapok.
Ang il.g hinagiban mao lamang ang mga pinuti ug bangkaw.
Sa tulo ka higayon nagbansay ang mga Bol-anon unsaon paglukso sa pangpang aron sa pag-asdang sa mga Amerikano nga magsakay og mga kabayo.
Sa matag kilid nga pangpang dinhay pisi nga gilcutay.
Si Kapitan Cabagnot, Sarhento Casel, ug si Tenyente Sumampong ang nagunit sa pisi sa usa ka kilid samtang si Sarhento Juan Beronilla ug laing sarhento ang naggunit sa pisi sa pikas tat* sa dalan.
Ang mga stmdalo gipagunit sa pisi ug ang pagliignot sa pisi many dum-ol (signal) nga mang lidcso na ang mga Bol-aon.
Ang pagbanhig Ang balita nag-ingon nga mogikan ang saga Amerikano dito sa Jagna sa ika-12 sa udto. Gibanabana saga modangat silo sa Kabantian sa ika-3 sa hapon.
Sa duol na ang ika-3 sa hapon nadungog na sa mga Bol-anon ang mga kagilldl sa kasya (harness) sa mga kabayo.
Sa pagtangki na sa mga Amerikano sa bukana sa huvving nga nag-atubang sa Duero, dinhay 3 a 4 ka mga Bol-anon nga gihimong palcati (decoy) nga milcalit og tindog, misiyagit, ug midagan paingon sa Guindulman.
PagIcalcita sa mga Amerikano, gilayon silang migukod nga wala na mag-amping sa ilang pagsulong.
Sa cliha na ang mga Amerikano sa tungod o ubos sa mga Bol-anon, gilayon gibitad ang pisi.
Tungod sa kalisang upat long ka Bol-anon ang milukso dayon aron sa pagpanigbas sa mga Amerikano.
Gipangtulod pa ni Kapitan Cabagnot, Tenyente Sumampong, ug Sarhento Beronilla ang Hang mga kauban aron mang lukso.
Tungod sa kapiot sa dapit,