Ni: Jes B. Tirol
Kabay 11, 2023
Ang Nataligám-an Nga Republika sa Bohol
Pasiuna
Karong adlawa, ika-11 sa bulan sa Kabay mao ang pangilin sa katukoran sa Republika
sa Bohol. Natukod ang Republika sa Bohol sa Kabay 11, 1899 (June 11, 1899). Bisan tuod na
ako magpahinumdom sa atong ma kadagkoan sa Bohol, hangtod karon nataligám-an pa
gihapon ang pasaulog sa pangilin sa sa adlaw sa katukóran sa Republika sa Bohol.
Ang Gumunhap
Ang Gobierno de Canto de Visayas (Federal Government of the Visayas) namúgnà
didto sa Santa Barbara, Iloilo. Ang Lalawigan sa Bohol nagpasakot niining maong
kapunongan.
Sa ika-11 sa bulan sa Daghangkahoy (February 11) tuig 1899, gisulong sa mga
Amerikano ang hulonán (camp) sa mga Pilipino ug sa ika-23 sa bulan sa Kangurúlsol
(September) sa mao gihapon nga tuig, nalumpag na gayod sa mga Amerikano ang mga
kasundalohan sa kabisay-an.
Pagsugod og sulong sa mga Amerikano didto sa Santa Barbara, Iloilo, naglisod na
pod ang pangagamhanan dinhi sa Bohol. Hangtod nga nabugtò gayod ang kutay sa gahom
gikan ni Heneral Aguinaldo paingon sa Bohol.
Ang gumunhap mao nga unsaon man pagsumpay didto sa gahom sa Republika sa
Pilipinas nga gipangulohan ni Heneral Aguinaldo.
Ang Husay
Ang mga punoan dinhi sa Bohol nakahukom nga ilang balhinon ang pangagamhanan
nga
natukod dinhi sa Bohol ngadto sa usa ka Republika sa Bohol.
Busà si Pamuno Lalawigan Bernabe Reyes misuroy sa tibuok lalawigan sa Bohol ug
iyang gihangyð ang mga pamunò sa kalungsoran nga magpili sila og mga tinugyanan alang sa
bag-ong katigoman nga magmugnà og batakang balaod.
Nagbuhat ang mga Bol-anon og bag-ong batakang balaod. Sa ika-ll sa bulan sa Kabay
tuig 1899, nagtapok ang mga napiling tinugyanan dinhi sa Ulohan sa Bohol, sa Tagbilaran.
Ang tigom didto pagahimoa sa dakbalay nga maoy tribunal sa Bohol.
Ang Sangpotanan
Ang Batakang Balaod nga nabuhat, susama lamang sa Batakang Balaod nga namugnà
didto so Bulakan.
Ang napili nga mga bag-ong pangulo s sa Bohol mao sila si:
- Pamunò sa Republika – Don Bernabe Reyes
- Puli Pamuno-Don Salustiano Borja
- Ministro sa Hustisya – Don Eduardo Calceta
- Ministro sa Panalapi – Don Rafael Reyes
- Ministro sa Polisiya – Don Macario Sarmiento
- Heneral de Division de toda Provincia- Sarhento Mayor Pedro Samson
Ang Pangagamhanan
Ang pangagamhanan sa mga bag-ong punoan sa Bohol nagsugod sa ika-11 sa bulan
sa Kabay sa tuig 1899.
Ang mga Amerikano, midangat dinhi sa Bohol sa ika-20 sa Daghangbulan (March,
1900). Ming tutol ang mga Bol-anon sa pagpangilog sa mga Amerikano.
Nagsabot lang ang mga Bol-anon ug mga Amerikano nga dili lang sila mag-away.
Apan ang mga malupigon nga Amerikano, walâ makapugong. Sa unang adlaw sa
Kangurulsol (Sept. 1, 1900) nahitabo ang unang panagsangka sa mga Bol-anon ug mga
Amerikano didto sa Mandaóg, Calape.
Ang Nataligám-an
Bisan pa og kanunay maparot ang mga Amerikano dinhi sa Bohol, walâ gayod itaho
sa mga Amerikano ang matuod nga kahimtang.
Hangtod karon ang mga bag-ong tubo sa mga Bol-anon bipatuo pa gihapon nga kita
ang naparot sa maong gubat. Busà hangtod karon atò lang gihapon nga gitaligam-an ang
kabayanihon sa mga Bol-anon.