PAGTUKIB
Ni: Jes B. Tirol
Kabay 18, 2023
Ang Adlaw sa Kaugalíngnan: Ang Hinatag ug Nakab-ot sa Gubat
Pasiuna
Niadtong Kabay 12, atong gisaulog ang adlaw sa kaugalingnan sa Pilipinas. Sa
kasaysayan
sa Pilinas aduna kitay duha ka mga adlaw nga atong gisaulog nga maoy adlaw sa
kaugalingnan sa atong nasod (Independence Day). Ang usa niini hinátag, ug ang usa ka adlaw
niini atong nakáb-ot pinaagi sa pakiggubat.
Pakigbisog sa Gubat
Ang kapupúd-an nga gihingánlan karon og Pilipinas, aduna nay daghang mga tawo
nga nagpuyo sa panahon nga walâ pa mahidangat dinhi ang mga Katsilà.
Ang mga tawo, aduna na silay kaugalingon nga kahibalo upan walâ pa mahiusa ang
tibuok kapupud-an.
Busà sa paghidangat sa mga Katsilà dinhi sa atong kapupúd-an, sayon ra nila nga
nabuntog ang mga katawhan. Gianam-anam sa mga Katsilà ang paghiusa sa mga katawhan sa
kapupud-an ug gihimo kitang usa ka nasod nga gidumala sa mga Katsilà diin ang katawhan
gihimong mga ulipon.
Nahidangat dinhi ang mga Katsilà sa tuig 1521, pinangulohan nig Fernando Magellan.
Nabuntog kadtong hut-ong ni Magellan.
Sa tuig 1565 nahidangat dinhi ang laing hut-ong sa mga Katsilà nga pinangulohan ni
Heneral Miguel Lopez de Legazpi. Milampos si Legazpi sa pagbuntog sa mga lumad nga
katawhan.
Sa paglungtad sa kapin sa tulo ka gatos ka tuig (300) ang atong kapupud-an nahimo
nang langdáyo (colony) sa mga Katsilà.
Sa naghinapos na ang siglo-19 (19th century) nakaámgo na ang mga Pilipino sa mga
pagpasulabi sa mga Katsilà ug nahitabò ang pag-alsa batok sa mga Katsilà. Nakiggúbat sila
batok sa mga Katsilà ug nahimong malamposon.
Sa adlawán (date) Kaybay 12, 1898 (June 12, 1898), gipadayag sa mga Pilipinhon ang
ilang kaugalingnan. Busa sa maong adlaw nahitabo ang kagawasan sa Pilipinas gikan sa mga
Katsilà pinaagi sa pakigbisog sa gubat.
Apan subô nga handomon nga walâ pa ngani mahipnò ang kalampososan sa mga
Pilipino, nibanos dayon ang mga Amerikano sa pag-ulipon sa mga Pilipino.
Pagdumálà sa mga Amerikano
Bisan tuod nabuntog na sa mga Pilipino ang mga Katsilà, ang mga Amerikano
misugot pa gihapon nga ila nga paliton ang kapupúd sa Pilipinas gikan sa mga Katsilà nga
niadtong higayona gibuntog na sa mga Pilipino ug ang mga Pilipino nakatukod na ug ilang
kaugalingon nga pangagamhanan.
Tungod sa maong kahimtang, ang mga Pilipino nakiggubat sa mga Amerikano nga
maoy misakmit sa kaugalingnan sa mga Pilipino.
Human sa upat ka tuig nga gubat, nabuntog ang mga Pilipino. Busà ang mga Pilipino
nahimo na pod nga mga ulipon sa mga Amerikano gikan sa pagkaulipon sa mga Katsila.
Ang Hinatag nga Kagawasan
Sa dihà na ang pagdumalà sa mga Amerikano, ilang gipapas ang mga pamaagi sa mga
Katsilà.
Gibalhin sa mga Amerikano ang gigamit nga pinulongan gikan sa Kinatsilâ ngadto sa
Ininglis. Giusab sa mga Amerikano ang pamaagi sa pagbangkaag (educate) ug sulod sa 50 ka
tuig nausab na ang tanang kaalam.
Sa tuig 1935 misaad ang mga Amerikano nga sulod sa napulò (10) katuig magatukod
ang mga Amerikano og usa ka mankomunidad (commonwealth) nga maoy magbansay sa mga
Pilipino unsaon pagdumalà ang usa ka nasod.
Human sa 10 ka tuig, hatagan sa mga Amerikano ang mga Pilipino sa ilang
kagawasan ug kaugalingnan.
Sa Hidapdapon (July) 4, 1946 nahitabo ang paghatag sa mga Amerikano sa
kaugalingnan ug kagawasan sa mga Pilipinon. Natukod na ang Republika sa Pilipinas.
Ang Kaugalingnan
Sugod sa Hidapdapon 4, 1946 mao kini kaniadto ang gitamod nga maoy adlaw nga
kaugalingnan sa Pilipinas.
Sa panahon nga si Pamunò Diosdado Macapagal ang nahimong Pamuno Nasod sa
Pilipinas, iyang gipagawas ang usa ka bayábay (proclamation) nga ibalhin na ang pangilin sa
Kaugalingnan sa Pilipinas gikan sa Hidapdapon 4, 1946 ngadto sa Kabay 12, 1898.
Dangtan og pipila ka bulan ang Balay Balaoranan (Congress) nagpagawas na og
balaod nga ang adlawán sa atong kaugalingnan mao na ang Kabay 12. Ang labing dakô nga
katarongan sa pagbalhin mao nga ang Kabay 12, 1898 usa ka kahimtang nga nakab-ot sa
pakigbisog sa gubat samtang ang Hidapdapon 4, 1946 maoy adlawá nga hinatag lamang.