Ni: Jes B. Tirol
Kabay 25, 2023
Sugilambong “La Teresa” ug Pari Antonio Ubeda
Pasiuná
Ang sugilambong (nobela) nga La Teresa mao ang kinaunahang sugilambong nga
nahisulat dinhi sa Pilipinas Gisulat kini sa usa ka pari nga katsila sa tuig usa kalibo walo ka
gatos kalim-an ug duha (1852). Ang tagsulat, nga mao si Pari Antonio Ubeda, dugay nga nag-
alagad sa nagkalainlain nga mga simbahan dinhi sa Bohol (Pahimantngon: Ang Binisaya nga
atong gisulat dinhi mao gayood ang pinulongan sa 1852.)
La Teresa
Diyalogo kun pagpulong-pulong sa usa ka pamilya kun banay sa maong ginikanan,
nga nagatudlo sa daghanan nga katungdanan, nga wala maila sa daghanan nga mga bisayang
kristiyanos. Ug daghanan nga mga sala dili madayon pagbuhat, kun daw tutumanon ang mga
gitudió ning librong binuhat ni P. Antonio Ubeda de la Stma Trinidad Agustino nga Rekoleto
PAHAMATNGON SA MAGBABASA
Ang matinguháon ug madiyotay nga sugilambong (nobela) nga ipahayag ko karon sa
magabasa niini, nakita sa pag-una sa tuig 1852: ug naunsa man niadto ang hunahuna, ang
kalipay ug pagtinguha sa pagdangat nianang diyotay nga libro sa taga kabisay-an, nga mao
ang gituyoan gayod sa pagsulat kaniya, nakita dayon sa pagkahurot sa hinalit ang nahaunang
pagkaimprenta, bisan daghan man ang nahimo.
Dili makaarang pagsaysay sa pagkatakós ang katingalahan nga kapuslanan nga sa
pagbasa kan “Teresa” nga maoy ngalan niining libro, nakuha sa taga-Bohol ug sa mga tawo
sa uban pa nga mga kapupud-an nga igasulti sa Bisayang Sugboanon. Kanang kapuslanan
nahimo gayod, sa walay duha-duha, gikan sa mga katigayonan nga matarong ug kaugalingon
nianang libro. Nan, sa iyang ulusahon nga tuyo sa pagtudlo sa maayong batasan, nga nahimo
ang iyang pagkama-o, nanagtigom diha kaniya ang katahom ug pagkaputong sa maayong
gawi, ang pagkasama ug pagkahingpit sa sulti, ang pagkainit diha sa sugilon sa mga larawan,
kun sa mga agi sa kinabuhi sa pamilya nga gisugid niya ug sa laktod nga mga pulong, naa
man gayod kang “Teresa” ang ngatanan nga kinahanglan sa pagpuno ug pagtuman sa
pagkahimpit sa iyang dagkong tuyó, nga mao ang pagtudlo sa mga maayong batasan agi sa
kalingawan, ug ang paglingawlingaw sa pag-asoy ug pagtuon sa maong mga maayong
batasan.
Ang pagkaubos sa tagbuhat nianang libro maoy hinungdan sa pagtago sa iyang
ngalan, nan, mao ra iyang gitug-an sa nahaunang nawong sa libro nga si “Teresa” gitukod sa
usa ka Padre nga Agustino Descalso Recoleto. Apan bisan kinsa nga nagsingkamot kaniadto,
ug magatuyo unta karon, sa paghibalo kun kinsa ba siya, makasayod gayod nga kanang
Recoleto mao si Pari Prayle Antonio Ubeda sa Santisima Trinidad, hamili ug dungganong
sakop sa Kaparian sa Recoletos, talahoron tungod sa mga katungdanan nga gitugot kaniya, ug
Kura Paroko sa kabisay-an sa daghan nga mga tuig.
Pari Antonio Ubeda
Karon timaanan ko dinhi sa pila ka agi sa kinabuhi sa tagtukod kan “Teresa”. Si Pari
Antonio Ubdeda natawo sa lungsod sa Alfarasi, sa Provincia sa Valencia didto sa España, sa
ikatulo ka adlaw sa bulan sa Marzo, sa tuig usa kalibo, walo ka gatos ug lima, 1805. Nabisti
siya sa santos nga habito sa pagka-Rekoleto sa Colegio sa lungsod sa Siyudad sa Alfaro, nga
sa Kaparian man niadtong tiyempo. Diha nianang Colegio, sa adlaw sa ika-napuló ug tulo ka
bulan sa Marzo sa 1825, nahimo niya ang pagpanumpa ug mga pagsaad sa Diyos sa iyang
pagka-relihiyoso kutob sa kamatayon
Tungod kay pagsulod niya sa Colegio hapit na niya matapos ang mga estudyo sa
pagka-Pari, wala siya madugay didto, ug gisugo siya sa mga punuan sa pagsakay paingon sa
Pilipinas. Hiuban siya sa ikaduha ka Misyon, nga gikan sa maong Colegio sa Alfaro, nga
nakaabot sa Manila sa adlaw ika-katloan, sa bulan sa Oktubre sa 1827. Sa human na ang pag-
orden kaniya sa pagkasaserdote sa bulan sa Disyembre, sa maong tuig 1827, gipaadto siya sa
Probensiya o lalawigan sa Bohol sa pagka-koadjutor, ug wala madugay siya sa patuon sa
pagkahimpit sa pinu- longan nga bisayang Sugboanon; naghupot siya sa mga Parokya sa
Bilar; gikan sa tuig 1831, kutob sa 1836. Sa Loay sa 1837 kutob sa 1843. Sa Dumaguete
(Negros Oriental) sa 1855, ug sa Baclayon (Bohol) sa 1856 kutob sa 1867.
Daghan og lain-lain man mga katungdanan nga gitugon kaniya sa Kaparian. Mao man
kini: ang katungdanan sa pagka procurador general sa tuig 1843 kutob sa 1846. Rector
Provincial gikan sa 16 sa Enero sa 1846, sa pag-ilis kan Pari Fray Jose Aranguren, nga gipili
man siya sa pagka Arzobispo sa Manila, kutob sa pagbuhat sa elecciones sa Kaparian,
nianang maong tuig 1846, nga diha gipili siya ug Rector sa among Colegio sa Monte- agudo
didto sa Espanya.
Sa tapos na ang pagtuman nianang katungdanan, nimbalik siya sa Pilipinas,
nagpunoan siya sa mga Pari, nga uban kaniya, ug nanagkaabot sila sa Manila sa 5 sa Hulyo sa
- Sa mga elecciones, kun Capitulo, sa 1852, gipili man siya sa pagka-Provincial. Sa 28
sa Marzo, sa 1859, sa pagkamatay ang Provincial, nga mao si Pari Fray Luis Gomez,
ginombrehan siya pag-usab Rector Provincial, mao kini ang ikatulo na nga pagkahupot sa
tibuok nga Kaparian, gikan sa 28 sa Marzo sa 1859, kutob sa bag-ong Capitulo nga nahimo
sa 16 sa Abril sa 1861. Ning Capitulo nahimo siya og Cronista, kun Magsusulat sa Historia
sa Kaparian. Sa 26 sa Abril, sa tuig 1864 gitugon kaniya ang pagka Vicario Provincial sa
Bohol. Sa 1867 giusab man siya sa pagka Cronista kun Magsusulat. Sa 11 sa bulan sa
Septiyembre sa 1868, gitugot kaniya ang titulo sa pagka Maestro sa mga estudyante sa among
Colegio sa Marcella didto sa Espanya. Nakaadto man siya nianang maong tuig sa 1868, ug
diha nianang Colegio giabotan siya sa kamatayon sa adlaw 25 sa bulan sa Marzo sa 1870
Kay gidaog man ako sa kamatuoran, nga ang pagkabasa kang “Teresa”, makahimo, sa
dili maisip nga mga kaayohan, sa mga pamilyang kristiyanos, ingon sa nahaunang pagka-
imprenta; ug kay nagatinguha man ako nga kanang diyotay ug bililhon nga libro nga usa ra
ang nakita ko, dili mawala maingon sa uban, sa ginpuy-an sa kinaadman, sa dagkong
pagpasipala sa pagka-alam nuining Pilipinas, ug sa dagko usab nga kasakit sa ngatanan nga
mga tawo nga nagtinguhà sa maayong palad ug pagkadagko niining yuta, gipausob ko ang
pag-imprenta, sa pagsayod nga ang akong kabudlay pagabaslan gayod sa dili maisip nga mga
kaayohan sa kalag.