Bohol may possible na nga
apil sa World Heritage Sites

Sinulat ni Rey Anthony Chiu
Human ikadeklara ang kinatibuk-ang Bohol sa United Nations Educational Scientific
Cultural Organization (UNESCO)isip global geopark niadtong Mayo 25, 2023,
mahimong makuha na usab sa laing lugar sa Bohol ang mas gikaintapan nga
UNESCO World Heritage Site.
Kini ang gipadayag ni Dr. Ivan Anthony Henares, UNESCO National Commission
(UNACOM) Secretary General sa iyang menshahe atul sa opisyal nga pagtunol sa
deklarasyon sa tibuok isla ug mga kadagatan sa Bohol nga lakip nasa 195 ka
geoparks sa tibuok kalibutan.
Diha nga gitrabaho sa Bohol kauban ang mga taga University of the Philippines
School of Urban and Regional Planning, nasagop sa UNESCO general Assembly
didto sa Paris ang nominasyon sa Bohol nga himoon na nga global geopark pinaagi
sa usa ka resolusyon.
Ang global geopark nga designation sa Bohol, naglangkob sa mga natural nga mga
lugar nga mahimong sentro sa pagtuon sa masa marine terraces sa Baclayon ug sa
Maribojoc-Loon, ang labing karaan nga bato nga nahulma gikan sa mga tipaka sa
mga bonbon didto sa Alicia, ang nagsulbong nga kabungturan sa The Alicia
Panoramic Park, ang Sistema sa mga langub sa Bohol, ang Chocolate Hills natural
monument, ang lamanoc Island, ang nasak nga yuta sa Anonang, ang Danajon
Double Barrie Reef ug ang mga marine protected areas sa Bohol.
Apan, matudni Dr. Henares nga giandan na ang nimonasyon karon sa Chocolate
Hills ug tulo pa nga mga lugar sa Bohol nga masulod na sa World Heritage Sites ug
possible nga maapil na sa unom karon nga ania sa Pilipinas.
Ang World Heritage Sites sa Pilipinas mao ang Palawan Underground River,
makasaysayanong syudad sa Vigan, Cordillera Rice Terraces, Tubbathaha Reefs
Natural Park, mga simbahan nga bato sa San Agustin sa Intramuros, Santa Maria
sa Ilocos, Miag-ao sa Iloilo, Paoay Church sa Ilocos ug ang Mount Hamiguitan
Range Wildlife .
Matudni Henares, ila nang gilihok karon ang Chocolate Hills nga maapil na sa
prestihiyoso nga World Heritages Sites. Sanctuary Ang Chocolate Hills sa Carmen,
Batuan ug Sagbayan daan na nga nasukip sa tentative list nga idusoay sa UNACOM
ngadto sa UNESCO.
Sa Bohol, gawas sa Chocolate Hills, anaa nausab sa tentative list sa World Heritage
Sites ang Loboc Church nga mahimong ikadugang sa mga karaang simbahang bato
sa nasud nga nadeklaran ang World Heritage Sites.
Mahimo usab nga iduso na sa UNACOM ang petroglyphs sa Lamanoc caves sa
Anda Peninsula nga karon nasukip na apan mahimong ila-in na sa iyang
pagkahisakop sa Bohol global geoparks.

IKA PITO SA PILIPINAS? Kon matuman ang pangandoy ug nominasyonsa
UNACOM, mahimong ang Chocolate Hills sa Bohol maoyika 7 nga world heritage
sites sa Pilipinas. Kauban karon sa Chocolate Hills and karaang Simbahan saLoboc
ug ang mga bato sa Lamanoc Caves sa Anda. (Hulagway gika sa PIA-Bohol)

Dumptruck nga may wall extension,
oberloaded, di makatabuk sa tulay
Sinulat ni Rey Anthony Chiu
Kon mapalabang sa ikatulo ug katapusan nga tikangan sa mga local nga pamalaod,
kadtong mga dump-trucks nga gipatuyoan ug himo ug extension sa bongbong niini
isip modification aron makakarga ug sobra pa sa angayan unta nga makarga niini,
dili na makalabang sa mga taytanan, ilabi na kon nagkarga ug sobra sa gitugot niini.
Usa pa, walay sakyanan nga de-pasaheroan nga molabang sa mga tulay nga ang
karga niini, minglabaw sa kinatibuk-ang kalapdon o katas-on sa sakyanan, bisan kon
unsa pa kini nga kargamento.
Kini subay na sa ordinansa unya nga magpatuman sa load limits sa mga tulya o
taytayan dinhi sa Bohollakip na ang pagsilot sa mga makalapas niini.
Matud pa sa Sangguniang Panlalawigan, ang gidebatehan nga ordinansahon nga
gibase sa Section 5 sa Executive Order No. 49 sa lalawigan sa Bohol, nga
nagsaysay nga, “Ang Sangguniang Panlalawigan giaghat nga magpanday ug
ordinansa aron makapatuman sa silot o multa sa ni bisan kinsa nga magmaneho ug
sakyanan nga molabang sa mga tulay nga tataw nga mingsupak sa gilagda nga load
limit.”
Kini usab agi ug pagpatuman sa R.A No. 8794, o ang “Anti-overloading Law” nga
maoy sarang makapamubo sa kinabuhi sa mga karsada ug tulay.

NAKAT-ON NA. Human sa mga disgrasya nga naka-angin sa mga tulay nga gi-agi-
an sa mga overloaded nga sakyanan, ordinansa na pohon sa Bohol ang estrikto nga
pagpatuman sa local capacity sa mga tulay. (Hulagway gikan sa PIA-Bohol)

TESDA subling nipasidaan sa publiko
batok sa mga ‘for sale’; nat’l certificates

Sinulat ni Elvira Bongosia
Subling gi-klaro sa Technical Education and Skills Development Authority (TESDA)
niadtong Lunes, Hunyo 26 nga dili baligya ang mga national certificates (NCs) nga
gi-isyu sa ahensya.
Ang pasidaan gipagawas human sa mga nadawat nga taho sa mga peke nga NC
nga gibaligya online ug sa pagsunod sa mga taho sa usa ka tawo nga bag-o lang
gidakop sa syudad sa Cotabato sa pagpamaligya ug peke nga NCs.
“The NCs are only issued by TESDA offices to qualified individuals who have passed
the assessment for their respective qualifications. When issued, these NCs are valid
for five years," matud pa ni TESDA Director General Suharto Mangudadatu sa
usa ka pahayag.
Ang TESDA regular nga mag-inspeksyon sa ilang accredited training ug assessment

centers aron masusi ang ilang pagsunod sa mga regulasyon sa pagrehistro sa
programa, ug ang pagpahigayon sa assessment ug certification.
Samtang, gitambagan ni Mangudadatu ang mga certified workers ug employers nga
i-verify ang authenticity sa NCs online.
Ang Registry of Certified Workers sa TESDA mahimong ma-access online pinaagi
sa website sa ahensya.
Gi-awhag ang publiko nga i-report sa TESDA ang bisan kinsa nga namaligya ug
peke nga NCs. Mahimo usab silang motawag sa hotline sa TESDA, 8887-7777, o
magpadala ug mensahe sa 0917-479-4370.
Matud pa ni Mangudadatu nga gi-una sa TESDA ang integridad sa sistema sa
sertipikasyon niini sa pag-certify sa mga middle-level nga mga trabahante aron
masiguro ang ilang produktibidad, kalidad, ug global nga kompetisyon.

Hunyo 28, double pay: DOLE
Sinulat ni Elvira Bongosia
Makadawat ug 200 porsyento sa iyang sweldo ang mga empleyado nga mosulod sa
adlaw sa pagtimaan sa Eid’l Adha o Feast of Sacrifice sa Hunyo 28, matud pa sa
Department of Labor and Employment (DOLE).
Sa Labor Advisory 14, series of 2023, nga gilagdaan ni DOLE Kalihim Bienvenido
Laguesma, nakalatid ang saktong pagkwenta sa suholan sa mga trabahante alang
sa gideklarang regular holiday sa maong adlaw.
Matud pa sa ahensya nga ang mga motrabaho matag regular holiday, sama sa Eid’l
Adha, adunay katungod sa 200 porsyento sa ilang sweldo sa unang walo ka oras.
Ang computation mao ang basic wage x 200 percent. Samtang ang mga
motrabaho ug overtime bayran ug dugang 30 porsyento sa matag oras nga rate.
Nakalatid usab nga ang mga empleyadong motrabaho sa regular holiday nga
natunong usab sa adlaw sa ilang tigpahulay bayran ug dugang 30 porsyento sa ilang
basic wage nga 200 porsyento; samtang ang mga magserbisyo ug overtime bayran
ug dugang 30 porsyento sa ilang hourly rate sa maong adlaw.
Sa laing bahin, kun ang mga empleyado dili mosulod sa trabaho, bayran sila ug 100
porsyento sa ilang sweldo alang sa maong adlaw, nagtrabaho man sila o naka-leave
of absence with pay sa adlaw nga regular holiday.
Samtang kun ang adlaw nga gisundan sa regular holiday, adlaw nga walay trabaho
sa establisyemento o natakdang rest day sa empleyado, angay silang bayaran ug
holiday pay kun sila nagtrabaho o naka “leave of absence” sa adlaw nga gisundan
sa adlaw nga walay trabaho o adlaw sa tigpahulay.

Kun lapas sa walo ka oras (overtime) nga nagtrabaho ang empleyado, bayran ug
dugang 30 porsyento sa iyang inoras nga kita (inoras nga kita sa inadlaw nga
sweldo x 200% x 130% x pila ka oras nga pagtrabaho).
Ang mga empleyado usab nga motrabaho sa maong regular holiday nga adlaw usab
sa ilang tigpahulay bayran ug dugang 30 porsyento sa inadlaw nga 200 porsyento;
samtang ang mga mohimo ug overtime nga trabaho bayran ug dugang 30 porsyento
sa inoras nga kita sa maong adlaw.
Gideklarar ni Presidente Ferdinand R. Marcos Jr. ang Hunyo 28, Miyerkules, isip
regular nga nasudnong holiday ubos sa Proclamation No. 258, nga iyang gilagdaan
niadtong Hunyo 13.

BANNER STORY FOR PAGE 2 BISAYA
NEWS

Pagkunhod sa balayranan sa kuryente ug
ubang advisories gipahibalo sa Bohol Light

Sinulat ni Sheryl B. Paga

Ang Bohol Light Company, Inc. nagpahibalo sa mga
konsumidor sa dakbayan sa Tagbilaran nga adunay pagkunhod
sa Power Rates sa bulan sa Hunyo 2023 ngadto sa P.80/kWh
sa residensyal ug P1.00/kWh sa komersyal kung itandi sa
power rates sa bulan sa Mayo 2023. Ang pagkunhod niini
tungod sa pag-ubos sa presyo sa Generation and Fuel Cost
Components sa World Market.

Mao kini ang comparison sa power rates sa bulan sa Mayo
2023 ug Hunyo 2023: