Bag-o nga taripa sa Bohol Water gipadayon pagpahibalo
Sinulat ni Victor M. Tambis
Ang National Water Resources Board (NWRB) nagpagawas ug
mando nga nagtugot sa Bohol Water Utilities, Inc. (BWUI) sa
pagkolekta sa balayronon sa tubig ginamit ang bag-o nga taripa.
Kining maong mando o “ORDER” nga gikan sa NWRB, pinitsahan
ug March 17, 2023, ug nadawat sa Bohol Water niadtong May
12, 2023.
Human sa pagpangandam, lakip ang nagpadayon nga
pagpahibalo ngadto sa mga konsumidor, ang maong kompanya
mosugod pagkolekta ginamit ang bag-o nga taripa karong bulan
sa Agosto, 2023. Ang billing statement nga madawat sa mga
konsumidor sa maong bulan sa Agosto, nagtangag na sa bag-o
nga taripa.
Atong mahinumduman nga ang Bohol Water wala mopasaka sa
taripa sulod sa pito ka tuig. Ang daan nga taripa nga gikolekta sa
maong kompanya pagkakaron sukad pa kini sa tuig 2016.
Ang maong bag-o nga taripa naglatid gihapon sa “graduated
rates” diin nagpasabot nga kung magkata-as ang konsumo
magkata-as usab ang kantidad matag cubico depende kon asa sa
mga consumption brackets nahisulod ang maong konsumo sa
usa kabulan.
Gawas sa pagsaka sa kantidad matag cubico, aduna kini mga
kala-inan kon ibase sa daan nga taripa ug aduna na usab kini
duha ka classification sa konsumidor nga magkalahi ang
“bracket” ug “rate per cubic meter”.
Mga establisemento mikunhod,
trabahante nangataktak: PSA
Sinulat ni Rey Anthony Chiu
Mingdyutay ang mga industriya nga nabuhi dinhi sa Pilipinas
niadtong 2019, kon itandi sa 2020, ug gani, segun sa Philippine
Statistics Authority (PSA), mikabat sa 15.9% ang namatikdan
nga pagkunhod human sa gipahigayon nga Annual Survey of
Philippine Business and Industries (ASPBI).
Segun sa survey, gikan sa 282,870 ka establisemento nga
nahia-ipil sa ihap niadtong 2019, anaa na lamang sa 238,023
sa pagtapon sa 2020 ang industriya nga anaa sa formal sector.
Dinhi sa Central Visayas, mas grabe ang pagkunhod sa
establisemento kay mong-abut kini sa 21.3%, saysay ni Isidro
Iyog sa local nga PSA.
Gikan sa 26,333 ka establisemento niadtong 2019, mikunhod
kini sa 20,726.
Gani, sa tulo ka labing dagko nga sector nga naghatag ug
kinabuhi saekonomiya sa Central Visayas, nasinati niini ang
pulos pag-us-os sa ilang mga negosyo.
Matud ni Iyog, statistician sa PSA, mikabat sa 19.6% ang
namatikdan nga pagkunhod sa mga trabahante dala sa kalisud
sa 2020.
Sa wholesale and retail, ang pagpang-ayo ug pamaligya’g mga
sakyanan ug motorsiklo, 2,927 ang napugos pagpanarangka,
sa accommodation ug food services activities, 1,099 ang nanira
ug sa manufacturing, 721 ka establismento ang nangundang sa
ilang negosyo.
Dala sa pagpanarangka sa mga establisemento, nakahig usab
ang dul-an sa 150 mil ka trabahante tadlas sa mga lalawigan
sa Central Visayas ang nawad-an ug trabaho.
Sa wholesale and retail ug pag-ayo sa mga motorsiklo
sakyanan ug pamaligya niini, mikabat sa 44, 492 ka empleyado
ang naminghoy, lain usab nga 29,941 ka empleyado sa
accommodation ug food services samtang 26,112 sa financial
ug insurance activities and nangahagsak.
Sa mga wala mangataktak, daghan usab nga mga empleyado
ug trabahante nga mingsugot na lang nga utangon una ang
sweldo, ug segun sa PSA, du-an sa 60 mil ka empleyado ang
wala pa makakuha sa ilang kompleto nga sweldo sa 2019.
NAMALIK NA HINUON. Tungod sa grabeng epekto sa
pandemya sa kinabuhi sa mga tawo, daghang establisemento
ang nanarangka ug mga trabahante nga nangataktak sa
trabaho, saysay sa PSA atul sa ASPBI provincial dissemination
didto sa Reynas Garden sa miaging semana. (Hulagway gikan
sa PIA-Bohol)
482 barangay pa ang walamapalingkawas sa drugas
Sinulat ni Rey Anthony Chiu
Upat ka gatus pa ug kawaloan ug duha ka barangay dinhi sa
Bohol ang wala pa mapalingkawas sa mga tinugyanan sa
balaod sa hulga sa illegal nga drugas.
Ug sa 56.33% nga nahibilin, nagkadaku ang hulga tungod kay
sa dili madugay, ang paglihok sa mga katawhan sa eleksyon
ug pagpuli ug mga bag-ong lider, mahimong may dakung
epekto sa paspas nga pagpalingkawas sa mga komunidad sa
kumot sa illegal nga drugas.
Segun sa taho gikan sa Kampo Dagohoy, ang base sa
Philippine National Police (PNP) dinhi sa lalawigan sa Bohol,
627 pa ka barangay sa tibuok Bohol ang naluwas na sa hulga,
bisan pa nga walay bisag us aka barangay ang nabahig sa may
grabe nga hulga sa drugas.
Segun sa kapolisan, sa 627 ka barangay nga napalingkawas
na, 348 niini ang medyo apektado sa illegal nga drugas
samtang 262 ang moderately affected.
Tungod niini, may 482 na lamang ka barangay sa Bohol ang
lihukonon pa sa Regional Oversight Committee, ang
interagency nga bahan sa mga tinugyanan nga maoy
makadeklara nga ang us aka lugar, luwas na sa drugas.
Sa nahibilin nga mga barangay, 246 niini ang medyo apektado
na sa illegal nga drugas samtang may 236 usab ka barangay
ang kinahanglan pang luwason sa pagka moderately affected
sa makahungog nga drugas.
Samtang napagawas sa Bohol Poll nga gihimo sa Holy Name
University Center for Research and Publications nga 34% sa
mga Bol-anon ang wala magtuo nga suliran ang illegal nga
drugas dinhi.
Ming-abut hinuon sa 39% ang mingtuo nga seryoso ang suliran
sa illegal nga drugas apan may 22% usab nga kini nga suliran,
dili seryoso.
4% lamang sa mga Bol-anon, matud pa sa HNU Bohol Poll and
mituo nga seryoso gyud ang suliran sa illegal nga drugas.
Bohol Chamber mohost sa
32 nd Visayas Area BizCon
Sinulat ni Rey Anthony Chiu
Tumong sa Bohol Chamber of Commerce and Industry (BCCI)
nga makapatapok sa labing menos 250 ka mga delegados sa
ika 32 nga Visayas Area Business Conference (VABC) nga
mahitabo sa katapusang semana sa Hulyo.
Kini maoy gipaambit nga panahum ni Dominic Butalid,
president sa BCCI, kinsa maoy manguna sa pagdawat sa mga
delegados nga gikan sa Regions 6, 7 ug 8, nga motambong sa
tulo ka adlaw nga kombensyon.
Tungod sa popular demand, wala kita moboluntaryo, apan kita
ang ilang gipili, dayag ni Butalid atubangan sa gipahigayon nga
General Membership Assembly (GMA) sa Lami-an Resto sa
Bellevue Hotel.
Sa miaging tuig, ang mismo nga VABC nga didto sa Ormoc,
mihukom nga ang Bohol na ang host niining tuiga, ug bisan pa
nga wala dayon mosanong ang delegasyon sa Bohol, pili nan
ga gipahiluna ang walay pagsibug nan ga hosting niining tuiga.
Matud ni Butalid, ang VABC maoy labing haum nga lugar diin
ang Bohol mahimong makasakay sa kampanya sa turismo ilabi
na sa pagkapili niini nga labing bag-o ug labing daku nag global
geopark sa Asya ug labing una sa Pilipinas.
Ug alang sa BCCI nga maoy host, buot nila nga mamahimong
makasaysayon ang panagtapok tungod kay niini, ilang giplano
nga ang mga topics sa convention, magtutok sa mga pag-
explore sa mga wala pa mataak nga natad sa teknolohiya,
pangagamhanan ug innovation.
Dinhi, ang mga labing batid nga negosyante ug mamumuhunan
sat ulo ka rehiyon magtapok sa Bohol sa Hulyo 27-28 aron
maminaw ug makat-on sa mga binag-ong pamaagi sa Negosyo
ilabi na nga giharian na sa online reselling ang retail industry
nga maoy kasagarang pamaagi sa Negosyo.
Subay usab niini, gitapok ang mga sakop nga mga negosyante
sa BCCI aron pangayoon kanila ang pagbulig sa nagsingabot
nga kombensyon nga mahimong magtakgos sa mga
negosyante sa rehiyon aron apson ang palit nga naangkon na
karon sa online retail industry.
Matud ni Butalid, kompirmado na nga makig-himamat usab
pinaagi sa pagpaambit sa iyang mga hunahuna si Senador
Cynthia Villar, si Senador Win Gatchalian ug banker nga si Eric
Villanueva.
Atong gihangyo ang mga sakop sa BCCI nga mobulig pinaagi
sa pagpadala sa ilang mga delegasyon, ug pagpahimutang sa
mga booths ug exhibits isip usab pamaagi sa paglikom sa
pundo nga magamit sa kombensyon.
Ang 32 VABC maoy ikaduha nga paghost sa Bohol niining mga
bag-o nga tuig: una niadtong 2011 diha nga si Mayette
Gasatan pa ang president sa Chamber ug karon, 2023 kauban
ni Butalid.
Kini usab, dayag sa mga sakop sa Chamber, maoy labing
haum nga panahon nga ikapakita sa Bohol nga bukan na ang
ekonomiya ug nga ang hiniusang lihok ngadto sa binag-ong
matang sa Negosyo ug pamuhunan, kinahanglan lamang
sagopon ug duyogan.
17 standard, 8 masters teams sa
Sandugo Ultimate Dragonboat 2
Sinulat ni Rey Anthony Chiu
17 ka teams alang sa Bohol Island Ultimate Dragon Boat
Racing nga kinahanglang mosalmot sa small boat open,
smallboat women, standard boat mixed competition aron
makaduol sa posibilidad nga ilhon’g Champions sa Bohol
Island Ultimate Dragon Boat race sa Hulyo 22-23, 2023.
Niining 17 ka mismo nga teams nga may labing dyutay nga 30
ka paddlers, labing menos 510 ka paddlers ang magkatapok
isip usa ka banay sa mamugsayay diha sa Miramar
Promenade, luyo sa simbahan sa Dauis.
Ug kay ang mga paddlers, may nga kuyog usab nga mag
sakop sa banay, labing menos usa ka libo ka turista ang
modugok sa Sandigo Dragonboat Festival nga mangabang ug
kwarto sa mga hotels, resorts, pension houses ug mga
pangpublikong pasilidad, mogasto sa ilang pagkaon samtang
ania dinhi.
Kini maoy labing bag-o nga kasayuran nga gipadayag sa Bohol
Paddlers Association Incorporated (BPAI) pinaagi sa
presidente nga si Dr. Theodore Dumaluan, agi ug update sa
usa salabing kulbahinam nga tigisa Sandugo Festival 2021.
Ug sa festival rules, inay kasagaran nga paduwa nga mogamit
sa knock-out system diin ang usa ka team nga mapildi sa
makaduhamahimong mataktak na sa kompetisyon, lahi ang
format sa Ultimate nga Dragonboat race sa Bohol.
“Ang dragonboat teams sa atong paduwa, dunay segurado nga
pito ka heats nga salmotan: kinahanglang makahuman sa upat
ka 400 meters, tulo ka 300 meters, sa labing mubo nga oras
nga humanon ang 7 ka heats,” pasabut ni Asterio Pocot,
opisyal sa BPAI, kinsa uban ni Dr Dumaluan sa pagtambong sa
senemanang Kapihan sa PIA.
Matag heat sa 400 meters, hatagan ang team ug 3 minutos nga
ipabalik ang smallboat sa starting line alang sa ikaduhang heat,
nga mahitabo gihapon human sa ikatulo ug ika-upat nga heat.
Dayun mobalik na usab sa starting line alang sa ika-lima,
ikaunom ug ikapito nga heat: ang recovery time, bugsay
pagbalik sa starting line; dili gyud gihapon panahon nga
ipahuway kay mabiyaan na usab sa pagbuhi sa sunod nga
heats, sayag ni Dr. Dumaluan.
Sayang ang tag duha ngadto sa tulo ka buwan nga training
alang sa kompetisyon, unya human sa duha ka heats, kon
mapilde o mahimutang sa mga pildero nga teams, dili na
makaduwa. Dinhi sa ato, segurado nga dili sila makawang,
pasalig ni Dr. Dumaluan, didto sa radio forum nga matan-aw
usab sa PIA Bohol youtube channel.
Sa 17 ka teams ug sa dinungan nga pagbuhi sa tag upat ka
teams, gibanabana nga taposon ang usa ka hugna sa mga 20-
30 minutos, nga walay undang nga bugsay gawas sa recovery
time sa pagbalik ngadto sa starting line.
Gani, gawas sa tulo ka kategorya, may himoon pang small
boat seniors competition, hinuon dili na kini apil pa sa points
system alang sa Ultimate nga paduwa, matud ni Pocot.
Dugang pa, sa ikaduhang adlaw sa lumba, mahitabo usab ang
Small Boat masters competition diin may 8 usab ka teams nga
mosalmot, segun pa sa organizers.
Sa Masters, labing menos upay ka heats ang mahimong
maapilan alang sa Ultimate Race, nga sa kasaysayan sa
Dargonboating sa nasud, dinhi lamang mahitabo sa Bohol.
SMALL BOAT WOMEN. Bugsay taman sa makaya sa
ginhawa, inay bugsay taman sa tagbaw ang pamaagi sa lumba
sa Bohol Paddlers Association Inc, sailing pagdumala sa Bohol
Island Sandugo Festival dragonboat karong Hulyo 22-23, 2023.
(Hulagway gikan sa PIA-Bohol)
P10M gikinahanglan sa Bohol sa
cloud seeding, taman Marso ‘24
Sinulat ni Rey Anthony Chiu
Labing menos P10 milyones and kinahanglan sa Bohol aron
makahimo sa cloud seeding operations pagsalbar sa mga
pananom nga makasugakod sa taas nga lanat sa El Nino
phenomenon nga gitagna nga mabati sugod sa Agosto ngadto
na sa unang mga buwan sa 2024.
Ang P10M nga interbensyon maglangkob sa napahat na nga
P2.5 milyones nga gitagana sa Bohol gikan sa iyang 70%
calamity funds aron pagmugna og artipisyal nga uwan.
Kini aron mapundohan pagbalik ang mga dams sa Bohol kang
kinsang tubig, mingkibra na huwan magamit sa kasamtangan
nga tingtanum, ug sa pagpangandam sa nagsingabut nga
huwaw, dala sa El Nino.
Segun pa sa Office of the Provincial Agriculture (OPA) taman
niadtong Hunyo 2, 71.5 na ka ektartas nga pananum sa mga
kalungsuran nga gitaho sa mga Municipal Agriculture Offices
sa 41 ka lungsod ang nangadaut tungod sa kakuwang sa tubig
kay wala nay uwan.
Nahilakip na niini ang 11.1 hectares ektaryas sa humayan, 3
ektaryas nga maisan, mga 57.3 ka ektaryas sa High Value
Crops Development Program (HVCDP) commodities.
Gibanabana sa OPA nga ang kinatibuk-an nga danyos
mokabat sa P110M; P4M ang nangadaut sa mga utanon ug
mga pananum samtang lain nga P106 M ang kantidad sa mga
igtatanum nga wala na lamang ipahinayak dala sa menos na
ang uwan sa milabay nga mga buwan.
Dugang sa OPA, kini wala pa malangkob sa mga kalungsuran
sa Bohol sama sa Alburquerque, Corella, Cortes, Inabanga,
Loon, Pres. CPG ug Sagbayan kay wala pa makasubmit sa
ilang mga danyos pagpananum.
Sa gikataho nga gihimo nga pre-cloud seeding assessment ug
site evaluation sa Water Resources Management Division sa
Bureau of Soils and Water Management (BSWM) didto sa
Malinao Dam, Bayongan Dam, Capayas Dam ug Zamora
Dams, nakita nila ang panginahanglan sa cloud seeding
operations aron mapun-an ang lebel sa mga tubig sa upat ka
labing dagkong dams.
Kining mga nahinganlan nga dams maoy tinubdan sa irigasyon
sa dul-an sa 10 mil ektaryas nga mga humayan nga nasulod na
sa programmed rice areas sa National Irrigation Administration
(NIA) alang sa sunod nga tigtanum sa Oktubre.
Ug tungod kay sa ilang banabana, sa sunod nga tingtanum sa
Oktubre, dili na kaigo ang tubig aron maka-patubig sa mga
humayan nga nahasulod na sa giprograma, nanginahanglan
kini og artifician nga pagpa-uwan.
Ug tungod kay P2.5 na ang napahat sa Bohol alang sa cloud
seeding ug kini igo lamang sa 45 ka adlaw, nanghangyo si Gob
Erico Aristotle Aumentado ngadto sa Sangguniang
Panlalawigan nga maghimog resolusyon paghangyo sa BSWM
nga pundohan ang cloud seeding sa sunod nga mga buwan.
P7.5M pa ang kinahanglan aron makahimo ang kagamhanan
sa pagpa-uwan taman sa Marso sa sunod tuig, igo nga mawala
na ang El Nino.
MAY TUBIG PA. Samtang may tubig pa, gidali og tanum ang
mga tagud ngadto sa mga bakasan sa Clarin, niadtong
binuksan sa Hunyo, labung nga nakasawod pag igo tungod sa
mga pag-uwan, kay sa dili madugay, mosulod na ang huwaw
ug igo ra gayud nga makatubo taman makalahutay na ang
gitanum, bisan kon wala nay tubig paingon sa ting-ani.
(Hulagway gikan sa PIA-Bohol)