PAGTUKIB
Ni: Jes B. Tirol
Lubadlúbad 6, 2023
Kausaban sa Wantag
(Changes in the Atmosphere)
Pasiuna
Ang atong alamdag (science) niangkon na nga aduna nay daghang kausaban sa atong wantág
(atmosphere) ug sa atong panahon (weather).
Bisan tuod ang atong wantág gilangkoban lamang sa hangin (wind) ug hawa (air), ang kahimtang
nga nagpalibot kanila nangausab na ug busà ang taláb (effect) mao nga ang atong panahon nangausab
na pod.
Ang hawa (air) mao ang ulóng (gas) nga naglangkob sa atong wantág. Ang háwa nga naglihók
mao ang hangin (wind). Ang mga nakadaiyang mga lihok sa hangin ato kanunay nga mamatikdan sama
sa unós, bágyo ubp. Mao kini ang hinungdan ngano nga atòng nahibaloan mao lang ang pulong hangin
ug walâ nay nakamatikod sa pulong háwa.
Kausaban sa Paniid
Kaniadto ang pinulongan nga Binisayâ makahatag pa ug tumbas nga mga pulong sa Ininglis. Apan
tungod sa daghang kausaban karon, malisod na kita pagbinisayà sa mga pulong Ininglis tungod kay ang
Ininglis sigi pa pod ug usab-usab ug walâ pa mahipnò.
Pananglit ang Ininglis nga “gale” nga “tampurók” sa Binisayà ilang giusab ang paggamit sa maong
pulong nga tumbas na sa Binisayà nga “unós” o sa Kinatsilà nga “chuvasco”. Ang sangpotanan mao nga
dili na hinuon kita makasabot.
Ang pagpaniid sa bagyo giusab-usab ang pamaagi nga dili na haóm sa mga pulong Binisayà.
Kaniadto, kun ang gipagawas sa Buhatan sa Paniidnahon (Weather Bureau) mao ang
Pasidaan Ika-1, nagpasabot kanâ nga layô pa ang bagyo, unya Pasidaan Ika-2, ug ang Pasidaan
Ika-3 nagpasabot nga niabot na ang bagyo.
Apan karon ang pasidaan gibahin sa, unsa kakusgon ang hangin sa bagyo ug hain nang
dapita ang bagyo.
Ang Sugboanon Binisaya adunay daghan nga mga pulong nga mahimon gamiton nga
tumbas sa Ininglis kun dili na mag-usab-usab ang Ininglis.
Mga Pulog sa Hangin
Kaniadto ang pulog sa hanging (wind forces) mao kining mosunod: 1.) Breeze = Huyuhoy;
2.) Very, very weak wind = Húbay; 3.) Very weak wind = Hutuhot, 4.) Weak wind = Tánat. 5.)
Moderate wind = Talánay, 6.) Brisk wind Hulupühop; 7.) Strong wind; can bend trees = Kudlon:
8.) Furious wind = Aguhos; madhós.
Mga sugisáyod sa hangin.
- (blowing of wind) huyóp sa hángin. 2. (gust of wind) hurós. 3. (rapid succession of gusts of wind)
pungasî nga hángin. 4. (continuous wind) alaságas. 5. (buzzing sound of gust of wind) bulagáit 6. (start
of gust of wind good for navigation) dúpoy. 7. (lessening of wind force) puypoy, luráng. 8. (calm/ no
wind) húmpay. 9. (wind becoming constant and regular) lúmpay. 10. (impact of wind against objects)
paya, hámpak sa hángin. 11. (eddy of wind) libô-libô. 12. (carrying of rain by the wind) baládas 13.
(drifted/ blown by the wind) pálid. 14. (contrary wind for navigation) tampiók 15. (whirlwind) alimpúlos,
alimpös. 16. (slack wind) layagán og dátò
Mga Pulong nga magamit pa
1.)Tyhoon = Bagyo; 2.) Low pressure area = Agdom, Kúgmot; 3.) Storm = Unós, 4.) Storm
center = Uyokán sa unós, 5.) Storm surge = Súgok, 6.) Storm warning = Pasidaan sa unós, 7.)
Typhoon warning = Pasidaan sa bágyo; 8.) Area of responsibility Langyab sa kaakóhan 9.)
Landfall=Húgpà sa yútà; 10.) Flood=Bahâ; 11.) Inundation = Lunop