PAGTUKIB

DILI PAG-UYON SA LUKAD SA KADAGATAN

SA TAGBILARAN

(Opposition to Reclamation in Tagbilaran)

Pasiuna

                Niadtong niagi nga Tigburukad (Monday), ika-20 sa bulan sa Panglot nga Diyutay, dinhay “Pagpaminaw sa Katilingban (Public hearing) nga gipahigayon didto sa JJ’s Seafood Village, K of C Tagbilaran. Ang maong kalihokan gipaluyohan sa pangagamhanan sa Dakbayan sa Tagbilaran.

Ang gihisgotan mao ang walâ idúhong nga tanyag (unsolicited proposal) sa Waterfront Corp. nga ilang lukaron (will reclaim) ang kadagatan nga nahisakóp sa mga Balangay Bo-oy ug Talôtô sa Dakbayan sa Tagbilaran.

Daghan kaayo ang namulong sa maong kalihokan apan sa akong namatikdan usa ra gayod ang nipadayag nga uyon siya sa maong paglukad.

Kasaysayan

Usa kagatos (100) ka tuig na ang milabáy, dinhâ nay paglukad sa kadagatan sa Tagbilaran ug sama sa karon, supak ang mga katawhan.

Ang kataposang sugyot nga lukaron ang kadagatan sa Tagbilaran nahitabo sa tuig 2002 ug kadto gisupak sa taga Tagbilaran pinangulohan ni Sunat (Bishop) Leo Tumulak.

Ang Hugop-pagsupak (Protest-Rally) gipahigayon dinhà sa sawang (plaza) sa Tagbilaran sa ika-12 sa bulan sa Panglot nga Diyutay, 2002. Apil ako sa namulong sa maong Hugop-pagsupak.

Ang kahimtang niadtong panahonan susama ra sa gisugyot nga lukad karon. Ang akong pakigpulong naghan-ay sa kasaysayan. Ani-a akong gipatik ang akong pakigpulong sa ika-3 sa hapon sa Panglot nga Diyutay 2002.

Ang pakigpulong (2002)

Mons. Leo Tumulak, mga kaigsuonan ko nga Bol-anon, mga kahigalaan, mga luming ug mga binót, sa Ininglis pa “Ladies and Gentlemen”, maayong hapon kaninyong tanan.

Matod pa sa atong nasodnong bayani nga si Mananambal Jose Rizal, “ang tawo nga dili molingi kon diin siya gikan, dili siya makadangat sa iyang padulngan.”

Ania kita karon dinhi aron pagpadayag nga dili kita mouyon sa laraw sa paglukad o “reclaim” sa atong kadagatan.

Wala kita mo tutol sa paglukad o reclamacion aron lamang sa pagsupak, kon dili atong nalantaw nga walay maayong sangpotanan ang paglukad. Ang paglukad walâ mohaom sa mga laraw ug maayong kaugmaran sa atong dakbayan.

Sa sinulat ni Ginong Vicente Sotto sa Ang Suga sa tuig 1906, kabahin sa iyang pagdúaw sa Tagbilaran, tataw kaayon nga kaniadto mabaw pa kaayo ang atong kadagatan sa Tagbilaran. Daghan pa ang mga gasang ug ngani ang mga bato mogimaw pa sa dagat. Daghan pa usab ang isdà ug kinhason kay daghan pa man usab ang mga gasang (corals).

Ang mga dagkong bapor adto ra mahimong maglawig o mopundo duol sa parola nga dakô. Ang mokawas nga sumasakay sa bapor mosakay pa sa bote nga mokabat dul-an sa duha (2) ka taknà ang pagbugsay hangtod makadangat dinhi sa sityo Ubos (Ubos sa Katedral).

Sa tuig 1917 napili nga Senador si Jose A. Clarin. Iyang gilaraw nga magpakubkob siya og alô o kanal ug magbuhat og pantalan. Sa tuig 1921 gisugdan ang pagbuhat sa alô o kanal alang sa pantalan. Ang mga bato sa dagat gilukat aron paghimo sa wawa (causeway) o dalan paingon sa pantalan.

Ang laraw ni Senador Clarin mao ang pagkubkob sa alô o kanal hangtod gayod dinhi sa sityo Ubos sa gihinganlan kaniadto og pantalan sin, o pantalan daan. (Nawálà kadtong pantalan daan tungod kay gilahos man nga mahimong wáwa sa Tagilaran-Tutulan Dauis.)

Apan dakong supak ang taga-Tagbilaran tungod kay makatugaw ang mga bapor sa mga isdâ ug dinhâ na lang kutob ang alô sa nahimutangan sa pantalan karon.

Sa tuig 1931, niduaw si Pangulo Quezon dinhi sa Bohol ug sa Tagbilaran. Ang iyang bapor nidunggô sa bag-o nga pantalan. Apan adto siya matulog sa balay sa mga Clarin sa Loay. Walâ mahimuót si Pangulo Quezon nga gikinahanglan pa nga molibot ang iyang bapor sa pulò sa Panglao aron makadangat sa Loay.

Matod pa ni Quezon, ngano nga dili pa man padayonon ang alô latas hangtod sa Dauis aron madalî ra ang pag-abot sa Loay?

Nganì, kun palawoman ang kadagatan taliwalâ sa Tagbilaran ug Dauis, mahimo kining maayong lawiganan o tagoanan sa mga bapor kon adunay dautang panahon.

Busà nigugol og salapî ang atong nasudnong kagamhanan aron sa pagkubkob aron mahimong lawom ang dagat taliwalâ sa Tagbilaran ug Dauis.

Gisugdan kini sa pagkubkob, ug ang alô atô pang makitâ hangtod karon (Anaa ang kataposan sa alô manga 50 metros gikan sa tumoy sa wáwa (causeway) sa K of C karon). Dakong supak ang mga tawo sa Tagbilaran tungod kay mawalâ ang ilang mga kinhason.

Apan gikabsan sa palad si Senador Clarin ug namatay siya sa tuig 1934. Ang iyang laraw walâ matiwas ug nalimtan na ang maong hitabô.

Apan ang laraw karon adunay kalainan sa laraw ni Senador Clarin. Inay kaniadto kubkoban aron malawom, ang atong dagat karon gilaraw nga tambakan aron mawalà. Lukaron ang atong kadagatan ug kabaybayonan.

Kun atô nga itandi ang duha ka mga laraw, maayo pa nga kubkoban kay sa tambakan. Kay kun lawom ang dagat aduna pay kadaganan ang tubig gikan sa atong kadalanan. Aduna pay isdâ nga mahibilin tungod kay aduna pa may dagat.

Apan kun atong tambakan o lukaron mawalà na ang dagat ug mosamot ang atong suliran sa hubsanan (drainage) sa atong tubig panahon sa ulan o bagyo.

Walâ man gani mouyon ang mga Tagbilaranon sa laraw sa pagkubkob ug pagpalawom, unsa na kahâ karon nga tambakan na hinuon aron mahanaw ang atong dagat ug baybayon.

Busà, sama kaniadto, ang mga Tagbilaranon dili mouyon nga mawala ang ilang

kabaybayonan. Daghang salamat.