Bohol Tribune
Opinion

PAGTUKIB

PAGTUKIB

Ni: Jes B. Tirol

Daghangkahoy 11, 2024

Mga Hinagiban Nga Nakaparot Ni Magallanes

(The Weapons That Defeated Magellan)

Pasiuna

Nasayod kita nga ang hinagiban sa mga Katsilà nga gipangulohan ni Fernando Magallanes,

banhawod (superior quality) kay sa mga hinagiban nila ni Lapulapu ug iyang mga kauban. Ang

pangutana mao, nganong naparot man si Magallanes ug iyang mga kauban didto sa ilang panag sángkà sa Maktán?

Bisan tuod barót (inferior quality) ang kadaghanan sa mga hinagiban sa mga Opongánon

(people of Opon or Mactan) dinhay tulo nila ka mga kahimanan nga nihaom sa dapit og higayon.

Kini sila mao ang “Lambuyóg (slingshot)”, “alho (pestle-like rod), ug “palantig (spear thrower).

Hinagiban sa Katsilà

Ang mga Katsilà nagsul-ob og dabón (armor) nga hinimo sa tumbák (metal) nga nagtabon

sa ilang lawas ug mga bukton. Hinuon, walay dabon ang ilang mga tiil. Nagsul-ob usab sila og

salukót (helmet) nga tumbák.

Ang mga Katsilà adunay mortar, súngpò (musket), kális (sword), bangkaw, bídyo (lance),

ubp. Ang mga hinagiban sa mga Katsila, lunlon hinimo sa tumbák.

Hinagiban sa Opongánon

Matod pa ni Antonio Pigafetta, ang kauban ni Magallanes nga nakasulat sa nahitabo sa

maong panagsangkà, ang mga Oponganon o mga taga-Maktan aduna niining mga hinagiban:

A.) Adunay mga lumad nga nagdala og kampilan o pulang ug mga kalasag (wooden shield)

B.) Adunay uban nga nagdalag hinagiban nga bangkaw (spear) ug bidyo (lance).

K.) Adunay uban nga nagdalag hinagiban nga alho (pole). Tag-as kini kay sa mga kális o

espada sa mga Katsilà ug mahimong madapatan ang mga Katsilà nga dili makabalos sa mga lumad.

D.) Ang mga lumad nanglabay og daghang mga bato. Ang walâ mabantaye ni Pigafetta,

mao nga gilabay kini pinaagi sa lambuyóg (slingshot), sama sa sugilanon sa Balaang Kasulatan

kabahin ni David ug Goliath.

E.) Ang mga lumad nanglabay og lapok. Karong panahona, murag kataw-anan ngano nga

manglabay og lapok ang mga Oponganon. Sa pagkatinuod, ang mga lapok mahimong daw ulan ug

maoy makabasa sa mga pulbora sa pusil o súngpò sa mga Katsila. Ang basâ nga pulbora dili na

makapabuto sa súngpò (musket) sa mga Katsila.

F.) Ang mga lumad naglabay og daghang bangkaw nga kawayan. Kining giingon nga

bangkaw nga kawayan mao ang kalway (dart-like) nga gipalupad ginamit ang palantig. Kining

mga kalway adunay tumoy nga gipagahi sa kalayo.

Bisan tuod dili kaayo tungóp (accurate) ang nilabay sa palantig, apan tungod sa kadaghan

sa nanglupad nga kalway, lagmit gayod nga adunay maigô nga Katsila. Giingon ni Pigafetta nga

adunay kadaghanon nga 1,500 ang mga Oponganon. Labihay walay masamdan nga Katsila?

Ang Palantig

Ang palantig (spear thrower) sa mga Bisayà, mahimo nga ang gamiton mao ang usa ka

pudlos sa kahoy (stick) o kato ra ba hinuon nga lubid nga gigamit sa lambuyog mao ang gamiton

sa pagpalagpot sa kalway.

Ang palantig adunay katas-on nga manga usa ka mitro. Ang kalway usab adunay katas-on

nga usa ug tungà ka mitro. Ang usa ka tumoy sa palantig itaod sa luyo sa kalway ug ang usa ka

tumoy hawiran sa molabay apil ang kalway. Ang kalway hinimo sa pinikas nga kawayan nga

adunay gapasan sa luyo nga tumoy ug talinis sa atubangan.

Inig labyog ug dayong pamuhi sa kalway, sagad adunay katulinon ang kalway nga 144 ka

kilometro matag takna (KMT). Sagad molupad ang kalway sa kalay-on ngs 200 ka mitros. Labaw

pa kini sa maabot sa súngpò (musket) sa mga Katsilà.

Busà nimandò si Magallanes nga dili na lang gamiton ang sungpò. Ang mga mortar usab

atua ra sa layò kaayo nga bóte ug dili makaabot sa mga Oponganon.

Bisan nagkalisod-lisod ang mga Katsilà, mipadayon pa gihapon sila sa pag-ubog tumong

sa mga Oponganon.

Ang mga Oponganon nga nagdala sa alho, misugat sa mga Katsilà ug gimakmak sa alho

ang ilang dabón ug nangalumping kini. Ang salukót (helmet) ni Magallanes, milagpot sa makaduha ka higayon.

Paghulbot niya sa iyang kális o espada, kutob ra sa katunga ang mabitad tungod kay

nalumping man ang iyang dabón. Pagkamatikod ni Lapulapu nga dili na makalihok si Magallanes,

midasmag ang daghang mga Oponganon ug mao nga napatay si Magallanes.

Timang

Bisan tuod nga lupig ang mga hinagiban sa mga Oponganon, ang lambuyog, palantig, ug

alho, haom kaayo sa dapit-panggubatan. Dili maka haw-as sa tubig-dagat ang mga Katsila tungod

kay nagpungasî ang mga kalway nga gipalupad sa mga Oponganon. Dili makabalos ang mga

Katsila kay dili maabot sa ilang pusil ang nahimotangan sa mga Oponganon.

Ang ilang dabon nagpulos batok sa udyong (arrow) apan ang alho nga ilang gitamay, maoy

labing dako nga kadaot ang napahamtang.

Walâ kaayo kini mamatikdi ang “alho” tungod kay ang hubad nga Ininglis sa Blair and

Robertson mao man ang “stake” o “lagdok” sa Binisayà. Ang lagdok mubô ra kaayo. Apan sa

Italyano nga pagsulat ni Pigafetta iyang gisula ang “palo” o “pali” nga nagkahulogan og “pole”

sa Ininglis.

Sa Mehikano nga pagkasulti, ang “palantig” mao ang Atlatl (ot-lot-tal) ug ang “alho” mao “Macuahuitl”. ang

Walà gayod magdahom si Magallanes nga lupigon diay sila sa alho, palantig, ug lambuyog.

Related posts

The Young Mind

The Bohol Tribune
9 months ago

EDITORIAL

The Bohol Tribune
4 years ago

The Young Mind

The Bohol Tribune
3 years ago
Exit mobile version