PAGTUKIB
Ni: Jes B. Tirol
Kiling 14, 2024
KAALINGIING
(HEAT INDEX)
Pasiuna
Ang Pamunò Dakbayan sa Tagbilaran nga si Ginang Jane Yap nagpagawas karong bag-o
og usa ka Ambahónong Súgò (Executive Order) Isip 2024-16 nga nagamándò nga kasamtangang
itulungaw (suspend) ang linawás nga pagtambong sa tulunghaan tungod sa kaígang sa wántag
(atmosphere).
Dugay na man kaayo nga nahibaloan nga ang mga bulan sa Kiling (April) ug Himabuyan
(May) mao ang panahon sa ting-inít (summer). Apan tungod sa pagkabatingulán sa atong mga
nasodnong pamunóan, namugos gayod sila nga ipausab ang tingbukas sa mga tulunghaan ngadto
sa bulan sa Lubadlúbad (August) ug nganì buot pa man sila nga magasúgod sa bulan sa Kangurúlsol
(September).
Nasayod ang atong mga pamunóan nga sa maong paagi, ang mga saring molungtad pa sa
panahon sa ting-inít. Ila gayong ipabalhin aron kuno mahisama sa tingtunghà sa Tinipong Bansà
sa Amerika (United States) bisan pa og lahî ang wantág (climate) sa Amerika.
Nasulayan na kining pamaagiha sa tuig 1968 ug 1969 ug giundang kadto tungod kay
moamban ang mga saring (classes) panahon sa ting-init.
Walâ man makabaton og pagtulun-an ang atong mga kadagkoan, busa ani-a na usab kita
karon nakasinati sa kainit ug kaigang sa panahon sa higayon sa mga saring.
Apan atong tukibon ang diyotay nga kalahian sa pagsabot sa kainit ug kaigang sa panahon.
Kaalingiing
Ang alingiing mao ang kainit nga atong masinati samtang anaa ka sa sulod sa balay, hilabi
na kun ang atop sa balay naggamit sa sin. Alingasa kaayo ang kainit ug ang imong singót dili
motubod, kondili igo lang mamilit sa imong lawas.
Kaniadto walâ kini natò isipa nga maoy sukod sa kaigangon o atingawá (discomfort).
Kaniadto, igo lang sukdon ang alinsuob (temperature) ug mao na kadto ang atong sukod.
Karong panahona aduna nay bag-ong sukód nga gihinganlan sa Ininglis og “Heat Index”.
Sa akong tukisuli, ang Heat Index mao ra diay sa atong gihinganlan og “kaalingiing”.
Kun mag-init ang adlaw, ang atong hawa (air) moinit usab. Kaniadto mao ra kini ang
sukdon. Apan karon iapil na ang kainiton sa mag-umog nga tubig (moisture) nga inalísngaw. lapil
nang kutí ug sikót (complicated).
na pod ang huyop sa hangin ug ang pagsukod nahimo
Tungod niining bag-ong pamaagi sa pagsukód, ang kainiton sa hangin, kainiton sa umóg,
kainiton sa mga kahoy, ang huyog sa hangin, makapawani na kanimo kon unsang pulonga ang
imong gamiton.
Busà karon, igò na lang kita modukô ug magpatupi kay walâ pa man kita pahibalo-a nga
kanang ilang gipanghadlok nga “Heat Index” mao ra diay ang “Kaalingiing” sa panahon.
Mga Pulong sa Wantag
1. heat (begins to lost intensity) – háyong. Syn. kúnhod, kutát
2. heat (expose to fire in order to dry) – gánggang, alingáy, dángdang, gáang, nálang
3. heat (heat a little) – gángay, dángkà, dánkà. Syn. hawób
4. heat (heat that is biting to the skin) – ungáng
5. heat (intense heat) – lagitíng
6. heat (internal heat of an object)-daháa, daháang. Syn. dagȧang, danggás, kaínit
7. heat (provide heat by embracing) – kupóy
8. heat (state of being hot) – ínit, kaínit
10. heat (to make hot) – iníton
9. heat (to heat cold food)-bákol. Syn. ínit, iníton
11. heat (to wilt a leaf by exposure to heat) – halób, hawób
12. heat capacity (amount of heat required to raise the temperature) – kainítnan
13. heat content (enthalpy; quantity of heat in a substance) – kainítnon. Syn. alin-ínit
14. heat death (thermodynamic equilibrium) – bitínan sa kaínit
15. hot (high temperature) – ínit
16. hot (warm weather) – ígang, init. Syn. alimúot, alingíing
17. hot air (air with high temperature) – ínit nga hángin, pnit nga háwa
18. sultry (emitting an oppressive heat, as weahter) – ígang. Syn. alingíing
19. sultry (hot, moist, and close) – alímuot
20. temperature (body heat) – danggás
21. temperature (measure of heat) – alinsúob, temperatúra (Sp.), sandóng. Syn. kainitón
22. temperature (normal temp) – kugbán
23. weather (bad weather) – luyugóy, daotáng panahón, ágdom. Syn. múlat, kisdom
24. weather (cold weather) – hulúmhom, túgnaw
25. weather (drizzling all the time) – lagmúko
26. weather (dry spell in weather) – tílhà. Syn. huláw, huwaw
27. weather (fair weather) – halayáhay, hayáhay, sandóng. Syn. maáyong panahón
28. weather (general atmospheric condition) – panahón
29. weather (sultry weather) – alingiing, alinsuob, alangáang, alimúot, ígang. Syn. gin-ót,
dagáang
30. weather (tail-end of the cold front) – sibwâ