PAGTUKIB
Ni: Jes B. Tirol
Himabúyan 12, 2024
Bála, Baláan, Baláod, ubp.
Pasiuna
Ang atong pinulongan nga Sinugboanon nga Binisayâ, habog na ang iyang kalambóan. Daghan na siya og mga pulong ug mga lugpong (terms). Kining maong mga pulong minugnà sa lumad nga mga tawo ug ang uban sinagop sa nagkalainlain nga pinulongan.
Pananglitan ang pulong “bála” adunay lumad nga pagkamugnà, apan aduna na usab kitay
“bála = bullet” nga gikan sa Kinatsilâ.
Ang lumad nga “bala” aduna nay daghang ipasabot. Adunay “bála” o “ba” nga nagpasabot og pagdala dinhà sa likod sa tawo (piggyback). Adunay “bála” nga tumbas sa “raffle draw” sa Ininglis.
Adunay “bála” nga tumbas sa Ininglis nga blessed; fate; ug fortune. Nataligam-an na kining pulonga tungod kay ang kanunay natong mabagatan mao na ang “baláan = holy”. Aduna pa gani kitay “balaanon” nga holy gihapon sa Ininglis.
Aduna kitay pulong nga “baláod” nga atong giisip nga tumbas sa Ininglis nga “law”. Langpong (portmanteau; blending) kini gikan sa mga pulong BALA (fate) + ODa (respect) BALAOD nga nagkahulogan sa Ininglis og “respect or accept one’s fate or fortune” nga atong masabot nga tumbas sa “law” sa Ininglis.
Atong tukibon karon ang mga Binisayâ nga pulong kansang batakan nga pulong (base word) mao ang “bala” ug uban pa (ubp).
Mga Pulong
1. baláan2; balaánon – (b.p. bála). 1. Holy; blessed; sacred. (Kp: balahála). 2. Saint. Also,
sánto; santos.
2. Baláang Adlaw – Holy Day.
3. Baláang Bátà – Holy Child. Also, Sánto Niño.
4. Baláang Binagútlo – Holy Trinity.
5. Baláang Kasulatan – Bible; Holy Bible; good book. Also, Bibliya.
6. Baláang Kayutáan – Holy Land.
7. Baláang Dakbayán – Holy City.
8. Baláang Díwà – Holy Spirit; paraclete.
9. Baláang Espiritó – (Sp: espiritu), Holy Ghost; Holy Spirit.
10. Baláang Eyukaristiya – Holy Eucharist; Holy Commu-nion; Blessed Sacrament.
11. Baláang Inahán – Holy Mother; Virgin Mary
12. baláang magbubuot – Theocrat; divine ruler.
13. baláang nahisulát – Holy Writ; the scriptures.
14. Baláang Románhon nga Impéryo – Holy Roman Empire.
15. baláang tubig – Holy water. Also, bendita; túbig nga pinalangínan/ gipanalanginan.
16. baláan nga dapit – Sanctum; bethel; a sacred place.
17. Baláan nga Kópa – Holy Grail.
18. Baláan nga Lubngánan – Holy Sepulcher.
19. Baláan nga Mísa – Holy Mass.
20. Baláan nga Sulát – Holy Scripture.
21. balaánon – (b.p. baláan). That which is holy or sacred; sacrosanct; saintly; hallowed. (Kp:
sagrádo).
22. balaánon ang kinabúhì – (b.p. baláan; kinabuhi). Ahimsa; the doctrine that all life is
sacred, as in Buddhism. Also, baláan-búhì.
23. balaánong awit – (b.p. baláan; áwit). Psalm. Also, sálmo. (Kp: dihál).
24. Balaánong Balábag – (b.p. baláan; balábag). Holy Cross; Holy Rood. The cross where
Jesus Christ was crucified or nailed unto. Also, Santa Krus.
25. balaánong gahóm – (b.p. baláan; gahom). Divine power; holy power.
26. balaánong panúmpà – Sacred vow; solemn vow.
27. Balaánong Ulay – (b.p. baláan; úlay). Blessed Virgin; Holy Virgin.
28. baláan sa tanang baláan – Holy of holies. Also, baláan sangatanán.
29. baláan sangatanán – Holy of holies.
30. balád – 1. Diviner; seer; psychic; mind reader; soothsayer. (Kp: mananágnà; mananág-
an; sinangpit). 2. To guess or prophesy well; to make a prediction. (Kp: tág-an; tágnà).
31. baladán – (b.p. balád). Third eye; mind’s eye; the imaginary eye supposed to be located
at the forehead that enables the person to have maytical powers.
32. baládnon – (b.p. balád). 1. Prescience; knowledge of events before it take place. 2. Vatic;
prophetic; oracular. (Kp: manalagnáon).
33. balád sa túbig – (b.p. balád; túbig). Dowser; waterfinder; water diviner; water witch. A
person who has the uncanny ability to locate the source of underground water.
34. balágsà – 1. Deep meaning; profound meaning; abstruse; obscure; recondite; subtle. (Kp:
tigutígo; antóg; lalím).
35. balahálà – (b.p. bála = fate; blessed + {h}ala = God). 1. God. It is usually used to refer to deities and gods. (Kp: Bathálà). 2. Demigod. (Kp: umalayad). 3. Divine; of or pertaining to God or a god. 4. Theanthropic; being both divine and human.
36. balahaláon–(b.p. balahálà). Theosophy; a belief in the direct relation between the individual soul and the divine principle.
37. balanúsan – Sacrifice; self-abnegation; self-denial; immolation; holocaust; adversity. (Kp:
pagpakasakit; búob; hálad).
38. baláod sa hinungdan ug sangpotánan – Law of cause and effect. (Kp: gábà).