PAGTUKIB
Ni: Jes B. Tirol
Kabay 16, 2024
Pag-imáto Ug Pagsaúlog Sa Kaugalingnan
(Commemorating and Celebrating Independence)
Pasiuna
Ang pulong imáto ug saulog, adunay diyotay nga kalahian sa kahulogan. Ang pag-imato (commemoration) nagpahimug-at sa katuyoan sa paghinumdom ug paghatag og katahoran. (
Ang pulong saúlog (celebrate) nagpahimug-at sa katuyoan sa pag-angkon sa kamahinung- danon sa usa ka hitabo.
Apan tungod kay ang kaugalingnan mao man ang mahinungdanon nga hitabô nga angay natong hinumdoman, magsagol na ang paggamit sa mga pulong imato ug saulog.
Atong Kaugalingnan
Dinhi sa Bohol aduna kitay duruha ka kaugalingnan nga angay natong iimáto ug kun mahimo atò usab nga saulogon.
Ang una niini mao ang pagpadayag ni Francisco “Dagohoy” Sendrijas sa iyang pagsukol
ug pagbiya niya sa kagamhanang Katsilà nga nahitabo sa Hidapdapón 4, 1744 (July 4, 1744) ug ang ika-2 mao ang pagpahayag sa Republika sa Bohol sa Kabay 11, 1899 (June 11, 1899). Ang Hidapdapon 4 (July 4) nahimoan na og balaod nga angay iimato sa mga Bol-anon kay mao kini ang pagsugod sa pangagamhanan ni Dagohoy sulod sa kawaloan ug lima ka tuig (85
years). Natuman kini ubos sa mga paninguha ni Hawás (Congressman) Rene Relampagos.
Tungod sa pagsukol ni Dagohoy nangahanaw ang mga dagkong kayutaan nga gipangangkon sa mga Heswetas ug ang mibanos nga mga Rekoletos wala usab makaangkon og mga dagkong kayutaan. Ang sangpotanan mao nga 97% sa mga banay nga Bol-anon aduna gayod
ing napanag-iya nga yuta nga gitukoran sa ilang mga balay.
Ang nahitabô nga pagpahayag sa Republika sa Bohol, hangtod karon wala pay atong magbabalaod nga nakaáko sa pagpasaka og balaodnon aron atong mapasidunggan ang atong mga
bayani sa ilang pagsukol batok sa mga Katsilà ug labi na gayod sa mga Amerikano.
Bisan ug 25 katuig-kapin na, sukad sa una nakong pagpatik nga dinhay Republika sa Bohol nga natukod sa Kabay 11, 1899 (June 11, 1899) nga maoy nakiggubat sa mga Amerikano nga mitakas dinhi sa Bohol, hangtod karon nagpaabot pa kita nga hatagan og pasidungog ang atong mga bayani.
Tingali, tungod kay mga Amerikano man ang atong kaaway niadtong panahona, ug hilabihan man gayod ka malamposon ang mga Amerikano sa pagtabon sa ilang mga kahiwian sa gubat, maglisod pa ang atong mga magbabalaod sa pagdawat nga makahibalo diay ang mga Bol- anon sa pagtukod og pangagamhanan nga makabuntog sa mga Amerikano.
Ang”44th Volunteer Infantry of California” nga gipangulohan Major Henry Hale, kanunay
mabuntog sa sangka sa mga Bol-anon. Busa gipadala dinhi sa Bohol ang “19th Infantry Regular
Regiment nga gipangulohan ni Heneral Robert Hughes.
Si Heneral (Bis: Baganbagani) Hughes wala na makigsangkà sa mga sundalong Bol-anon
kondili nagbuylog (march) lang sila sa sigád (main road) ug gipangsunog ang tanang mga kabtangan ug gipamatay ang tanang mananap ug tawo nga ilang makaplagan.
Ang mga pag-antos sa mga Bol-anon batok sa mga Amerikano mao untà ang angay natong maimato ug masaulog.
Nasodnong Kaugalingnan
Gikan sa tuig 1946 hangtod sa tuig 1962, ang gisaulog nga Adlaw sa Kaugalingnan mao ang Hidapdapon 4 (July 4). Mao kadto ang kaugalingnan sa atong nasod nga gihatag sa Tinipong Bansa sa Amerika.
Sa Himabuyan (May) 12, 1962 ang Tinipong Bansà sa Amerika walà mobayad sa ilang utang sa Pilipinas nga $73 ka yukot (million). Nasuko si Nasodnong Pamunò Diosdado Macapagal. Iya nang giisip nga dili na makighigala ang mga Amerikano. Nagpakanaog si Pamunò Macapagal ug Bayabay sa Pamunò (Presidential Proclamation) Isip-28, nga sukad niadtong adlawa ang isipin na nga Adalaw sa Kaugalingnan mao na ang Kabay 12, nga mao ang gipakanaog ni Heneral Emilio Aguinaldo.
Aron mahimo nga minatuod, ang Nasodnong Balaod Isip 4166 gimugnà sa atong Balay Balaoranan nga ang Kabay 12 mao na ang isipon nga Adlaw sa Kaugalingnan. Hangtod karon, ang maong adlaw sa Kabay 12 maoy atong giimato ug gisaulog nga adlaw sa kaugalingnan. Apan ang atong mga Igsuon nga mga Moros sa Mindanao walâ mahiuyon niini. Alang
kanila, walâ gayod sila mabuntog ug masakop sa mga Katsilà. Nganong hatagan man sila ug adlaw sa kaugalingnan sa mga Katsilà? Mosugot sila sa Hidapdapon 4 (July 4) tungod kay nabuntog man sila sa mga Amerikano, apan sayop ang Kabay 12 alang kanila.