PAGTUKIB
Ni: Jes B. Tirol
Hidapdapon 28, 2024
Pagtándi Sa Sandugò Ni Heneral Legazpi Tali Kang Sikatuna
Ug Sigala
Pasiuna
Karong bulan sa Hidapdapon (July) atong gisaulog dinhi sa Bohol ang gitawag og
Kasaulogan sa Sandugò (Sandugo Festival). Kining maong kasaulogan nag-imato (commemorate)
sa sandugò tali ni Baganbagani (General) Miguel Lopez de Legazpi ug si Si Katuna ug laing
sandugo tali ni Si Gala.
Atò kining tukibon pinaagi sa pagtandi sa ilang dayhag (rite) sa sandugò.
Legazpi ug Si Katuna
Ang kasayoran sa sandugo atong makita sa Kasulatan Isip 27 (Document No. 27) sa
basahón Coleccion de Documentos de Ultramar. Matod pa sa maong kasayoran, sa ika-25 sa bulan
sa Daghang Bulan (March 25), 1565 si Si Katuna ug upat niya ka kaubang Bol-anon, misaká sa
Bapor sa Laksamana (Flagship) nga mao ang Bapor “Trinidad” ug nangita siya kang Baganbagani
Legazpi kay buot siya makig sandugo.
Giabi-abi ni Baganbagani Legazpi si Si Katuna ug ang iyang mga kauban. Nagkanayon si
Si Katuna, “Tungod kay magsaulog man kita sa tinud-anay nga panaghigalaáy, atong buhaton ang
mosunod; magpagkot (extract blood) kita sa atong isigkadughan, duha ka túlò (drop) sa dugô. Atò
kining isagol sa alak sulod sa pilak nga saro, dayon atong kutawon ug bahinon ang kinutaw nga
alak ug dugò nganhà sa duha ka tagayán unyà matag usa kanatò moinom sa iyang bahin.” Pagka-
human og inom, si Si Katuna nagpadayag nga nahimuót (satisfied) siya.
Tapos sa maong dayhag (rite) si Baganbagani Legazpi ni dalit og mga pagkaon gikan sa
ilang bapor ug dayon nang hatag siya og mga gasa ngadto kang Si Katuna ug mga kauban.
Legazpi ug Si Gala
Sa ika-28 sa Daghang Bulan (March 28), 1565 dinhay laing datu nga Bol-anon nga niabót
sa Bapor sa Laksamana (Flagship). Kining maong datu nagpadayag nga siya labaw pang habog
ang kasising (quality). Nagpadayag siya nga ang iyang ngalan mao si Si Gala.
Nakigsandugò usab siya tali kang Baganbagani Legazpi. Ilang gisuon (follow) ang dayhag
nga gihimo ni Si Katuna apan adunay diyotay nga kalahian.
Si Si Gala maoy naghatag sa alak. Ang iyang gidalit mao ang “un cantaro de vino coco de
palma” o usa ka taro nga tubâ. Ang gigamit nga imnanan mao ang húngot ug pagja.
Paghuman sa dayhag (rite) nihatag si Si Gala og baktin (lechon) ug iyang giagda ang tanan
aron sa pagkaon ug pag-inom.
Ang Kalahían
Sa atong kasaysayan, ang kanunay nga mahinumdoman mao si Si Katuna. Kini tungod kay
dangtan og pipila ka mga tuig, si Si Katuna nagpabunyag sa pagka-Kristohanon. Ang mga sinulat
sa mga pari nga Katsilà kanunay nagadayeg kang Si Katuna, kay kuno nidawat sa matuod nga
tinuohan. Si Si Gala walâ mobalhin sa iyang lumad nga tinuohan.
Apan kun ikaw adunay bayanihon nga panglantaw, angay natò nga daygon si Si Gala kay
ang mga Katsilâ maoy iyang gipainom sa “tuba” ug gipakaon sa baktin nga baboy. (Pahimangno:
Dili natò matinò nga ang “lechon = baktin” gilutò na bang dáan.).
Bisan tuod nagpakitâ si Si Gala sa iyang pagkabanihon, kanunay gayod siya nga
mahikalimtan tungod kay ang mga Katsilà ug ang mibanos nga mga Amerikano, dili man buot
modayeg sa mga tawo nga makiyutawhanon (lover of the native land).