Bohol Tribune
Opinion

PAGTUKIB

Ni: Jes B. Tirol

Kangurulsol 1, 2024

Mga Lugpong Sa Lugay Ug Pangagamhánan

(Terms for Politics and Government)

Pasiuna

Ang kapunongan sa LUBAS SA DAGANG BISAYA (LUDABI) natukod sa Lubadlubad

(August) 28, 1956. Ang LUDABI maoy gilang kapunongan nga hawod sa pinulongang

Sinugboanon.

Ning hawod kini tungod kay ang mga magtutukod sa maong kapunongan mga hawod usab nga mga tawo. Apil na kanila ang mga nahisakop sa nahiunang kapunongan nga Akademiyang Bisayà nga sila si Kanhi Pamuno Nasod Carlos P, Garcia, Puli Pamuno Nasod Emanuel Pelaex, ubp. Sa dihang ang mga sakop sa Akademiyang Bisaya nahimo nang mga hawod nga mga lugayna (politicians) nagkaawop na ang kapunongan sa Akademiyang Bisaya.

Busà ang mga hawod nga magsusulat ug mga magsisibya sa radyo nga sila si Natalio

Bacalso, ubp. nagtukod sa bag-ong kapunongan nga LUDABI. Si Manlalaban Tomas

Hermosisima ang nakabuhat ug hawod kaayo nga kapulongnan (dictionary) nga maoy gisaligan

sa mga magsusulat, mababalak, magsisibya, ug hangtod ang pahayagan (magazine) nga Bisaya. 

Ang dakong kakulangan sa LUDABI mao nga wala sila makahimo nga ang Sinugboanon mahimong itudlò ug pagatun-an sa tulunghaan. Gipasagdan lang nila nga ang Tinagalog ra ang ipatudlo sa tulunghaan.

Sa ngadto-ngadto nga lakat sa panahon ang mga katigulangan ming anam na sa pagtaliwan ug ang ilang mga sinulat nagpabilin na lamang sa mga buyáng (paper) nga walâ nay sunod likwa nga mobasa ug magpahimulos.

Sa nahimo akong Nasudnong Pamuno sa LUDABI sa tuig 1994, akong namatikdang walâ nay nagtuon sa Sinuboanon. Busà naninguhà ako nga matun-an ang Sinugboanong Bisaya sa tulunghaan. Sa tuig 1998 nagsugod ako pagtudlo sa Binisaya sa mga tinun-an sa pagkabanalam (engineering students) sa Kinatumhaan sa Bohol (University of Bohol) ug hangtod karon gitudlò pa gihapon ang Binisaya sa Kinatumhaan sa Bohol apil ang habog nga matimatika. 

Sugod sa tuig 2013 gisugdan na untă ang pagtudlò ug pagtuon sa inahanong pinulongan sa mga tinun-an apan subò nga handumon nga mobabag pa gayod ang mga Tagalog nga ang Filipino a kuno ang pagatun-an. Sayod kita nga ang pinulongang “Filipino” usa ka sinampangkong nga Dinulongan. Busà ang atong mga kabatan-onan aduna usab ing sinampangkong (pidgin) nga Sinultihan ug pangisip.

Atong tukibon karon ang mga namugna na untă nga mga pulong alang sa lugay (politics) ug pangagamhanan apan nihit na lang ang mogamit sa maong mga pulong.

Mga Lugpong

1. anticlerical (opposed to clerical influence in civic or political affairs) – súpak sa mga pari

2 aristocracy pagkatúpas, aristokrásya (Sp). Syn. hamiliánon

3. autarchy (absolute sovereignty)-búg-os nga gúob

4 autarchy (self-government) – kaugalíngong pangagamhánan

5. autocracy (a rule by one person) – avtokrásya (Sp), usay-gamhánan 

6. body politic (the nation as an organized political entity) – nasódnong lugáyna

7. bureaucracy (government by bureaus) – pamunóan sa pilá ka pangúlo, burokrásya (Sp), batikánan

8. centrist (moderate position or views in politics) – ábdong sa lúgay, ábdong sa politiká

9. chiliarch (commander of a thousand men, in Greek antiquity)-panogót sa liboán

10. constitutionalism (a government based on a constitution) – pangagamhanang pinasikad

      og batakáng baláod

11. decemvirate (a government by ten people) – pamunóan sa napúlo

12. demagogic (unprincipled political agitation) – magubóton

13. democracy (government) – demokrásya (Sp.)

14. democracy² (social equality) – kaangáyan

15. diarchy (two persons have joint power to rule) – duruháy gamhanan, duruháy namunóan

16. direct primary (to have a preliminary election by a political party to select their candidate)

     -balagtáon

17. episcopacy (government of a church by bishops) – pangagamhanan sa obispo/ sunát

18. fascism (a political philosophy that exalts the nation and race) – pasísmo (Sp.)

19. federalism (the system of federal government or union)-pagpanagtipon

20. geopolitics (the study of political and economic geography) – lúgay sa kalibútan

21. gerontocracy (a government conducted by the oldest men) – pangagamhánan sa tigúlang

22. gerrymander (to alter a voting area to favor a political party) – pihinlúgay

23. government pangagamhánan, kagamhánan, gobiyérno (Sp.). Syn. pamunóan

24. government, localpangagamhánang timíndok

25. gynarchy – [See: gynecocracy]

26. gynecocracy (government by a woman or by women; gynarchy)- pamunóan sa mga babáye

27. hagiarchy (government by holy men) –pangagamhánan sa mga baláang tawo

28. hagiocracy  =  hagiarchy

29. heartland (base of political power controlling the surrounding areas) – uyokán nga kayutáan,                 uyokáng kayutáan

30. hierarch (high priest)bíki. Syn. sunát

31. hierarchy (group of persons or things arranged in successive order) – bautbáot. Syn. sadsáad

32. hierocracy (a government by priests and members of the clergy)-gigámhan sa mga pári. Syn. gigámhan sa Ginóo

33. high priest (hierarch) – bíki. Syn. sunát

34. home-rule (self-government) – kaugalíngong pangagamhánan

35. king (a monarch) – hári, hádi

36. leftist (one whose political views are not conservative) – wálhon

37. mobocracy (ruled by a mob) – gigámhan sa síkaw

38. monarch (king) – hári, hádi, monárka (Sp.)

39. monarchy (government by a monarch) – panaghári, gingharían, monarkíya (Sp.)

40. nepotism (governmental patronage extented to relatives) – píhig-kadúgò, píhig-kabánay

41. oligarch (ruler in an oligarchy) – oligárka (Sp.)

42. oligarchy (governed by few people) – oligarkiya (Sp.). Syn. mamiing, pamunóan sa mamíing

43. patriarch (male leader of a family) – patriárka (Sp.), kapúgdan. Syn. amahan sa

panimaláy, pangulo sa bánay, agatón

44. plutocracy (government by the wealthy) – kagamhánan sa mga aduháhan

45. political (pertaining to politics) – lugáynon, politikánhon (Sp.)

46. political party’ (as an organization) – apín, partído Syn. kapunóngan

47. political party² (as institution) – budáyaw

48. politician (one who is engaged in politics) – lugáyna, politiko (Sp.)

49. politicize (make political) – paglúgay, nalúgay

50. politico (politician) – lugáyna, politiko (Sp.)

51. politics (the art of government administration) – lúgay, politika (Sp.)

52. polity (the method of government of a nation) – paági sa pangagamhanan

53. Realpolitik (realistic politics) – lúgay nga mapuslánon

54. republic (kind of government) – republiká (Sp.)

55. roorback (fictitious political report) – paskin-palíngla

56. self-government (home-rule) – kaugalíngong pangagamhánan

57. slavocracy (political power of slaveholders) – pangagamhánan sa ulipónan

58. stalking-horse (in politics, a candidate put forth to divide the opposition) – surámbaw

59. stratocracy (government by the armed forces or military class) – pangagamhánan sa kasun-dalóhan

60. strongman (one who wields great political power and influence) – háwak

61. stump³ (place or platform for political speeches) – bantawán

62. superpower (a theoretical entity conceived as having political power over other countries) – ban- gamhánan

63. thearchy (government by God) – pangagam-hánan sa Ginóo

64. theocracy (a state that claims that God is their ruler) –  gigámhan sa Ginóo. Syn. gigámhan sa mga párì

65. triumvirate (government by three men) – pamunóan sa tuló

66. ward heeler (a hanger-on of a politician or its leader) – agapán

67. welfare state (a state where the government assumes a great portion of the social welfare

of the citizens)- magayónon nga bansâ

68. witch hunt (an investigation for ulterior motives, as harassing political opponents) nanghám-ak

Related posts

Stare Decisis

The Bohol Tribune
4 years ago

Medical Insider – Dr. Ria P. Maslog

The Bohol Tribune
2 years ago

PAGTUKIB

The Bohol Tribune
7 months ago
Exit mobile version