PAGTUKIB
Ni: Jes B. Tirol
Panglot Nga Diyutay 10, 2024
Sa Tinipong Bansa Sa Amerika
Ang Bansa Magpili sa Pamuno Dili Ang Molupyò
(In The U.S.A. The State Elects The President, Not The People)
Pasiuna
Niadtong niagi nga Panglot Nga Diyutay 5, 2024 ang mga molupyò sa Tinipong Bansa Sa
Amerika miilim (voted) kinsa ang mahimong sakop sa talap-od (electoral college) nga mao usab
ang moilim kinsa ang mahimong Pamunò Nasod (National President).
Ang midáog mao ang mga sakop sa talap-od nga dapig ni Donald Trump sa Apin-
Republikáno (Republican Party).
Niining atong panaghisgot karon, magagamit kita sa mga lawom nga mga pulong apan
maoy tukmà nga hubad sa mga Ininglis. Atong isal-ot ang Ininglis sa nihit nga pulong.
Ang Sinugdanan
Ang napulog-tulo (13) ka mga bansa (states) sa Amerika nga misupil (rebel) batok sa
Inglatera (England) dili managsama ang kadak-on ug kadaghanon sa mga molupyò. Ang matag
bansà motampo sa kaámbid nga bagay (direct proportion) sa iyang kadak-on ug kadaghanon.
Nagbuhat sila og Busók sa Samuhan (Articles of Confederation) nga maoy magtultol kanila
sa pagdumala sa ilang Kanaypánong Dálam (Continental Congress).
Niadtong panahona walâ pay nasod sa tibuok kalibutan nga gidumala pinaagi sa Busók sa
Samuhan. Apan kadaghanan sa mga pangulo sa mga Amerikano mga sakop sa kapunongan sa mga
Mason.
Ang Masoneriya, usa ka hindog (fraternity) nga gidumalà na pinaagi sa usa ka batakang
balaod (constitution). Busà pinaagi sa mga palakaw nga gisunod sa Masoneriya, nagkasinabot pa
gihapon ang mga masupilon nga mga Amerikano.
Sa Pagkadaóg
Sa pagdaóg na sa mga masupilon nga Amerikano, ilang namatikdan nga ang ilang Busók
sa Samuhan (Articles of Confederation) dili makadumala sa napulog-tulo (13) ka nagkadaiya nga
mga bansa. Ang mga dagkò nga mga bansa (state) adunay pagkamahiligon nga manglupig sa
gagmay nga mga bansà.
Busà nagsabot sila nga magbuhat sila og Batakang Balaod (Constitution) alang sa usa ka
Tinipong Bansa sa Amerika (United States of America).
Palaran pa sila kay buhi pa si Heneral George Washington nga tinahod sa tanang tawo ug
motuo kaniya ang tanang tawo. Siya ang nahimong pamuno sa Katiguman sa Batakang Balaod
(Constitutional Convention).
Sanggiánan (model)
Ang dako kaayong gumónhap mao ang unsaon sa pagtimbang sa gahom sa mga bansa. Kun
pinaagi sa pagbuhat og duha ka dalam sa balay balaoranan.
anhà ipanukad sa kadaghanon sa molupyò, malupigan gayod ang mga gagmay. Nahusay kini
Ang Ubos Nga Dalam (Lower house) pilion pinaagi sa kaámbid nga bagay (direct
proportion) sa kadaghanon sa baúwang (resident population) sa usa ka bansa. Ang Táas Nga
Dalam (Upper house) adunay tagurha ka mga magbatásan (Senator) matag bansà nga walay
pagtagad sa kadak-on o baúwang sa bansa.
Pagpili sa Nasodnong Pamunò
Kun ang sumbanan sa pagpili sa pamuno, mao ang baúwang (resident population) luoy
kaayo ang mga gagmay nga bansà kay dili na lang sila tagdon. Unsaon man sa paghimo aron ang
mga gagmay nga bansa mahimong mahinungdanon?
Kining maong gumonhap dugay ra nga nahusay sa mga Mason. Ang ilang Ban-Agalon
(Grand Master) pagapilion pinaagi sa mga Duongan (Lodges), dili sa tanang sakop sa Masoneriya.
Ang matag Duongan adunay lintunganay (basic essential) nga makaílim (vote) nga tulo (3)
kabuók. Ang Agalon (Master), Labaw nga Tagdumálà (Senior Warden), ug Ubós nga Tagdumàlà
adunay dugang nga usa ka ilim (vote).
(Junior Warden). Kun daghan ang sakop sa hindog (fraternity) ang matag napulo o napulog lima,
Tungod kay sa 55 ka mga sakop sa Katiguman sa Batakang Balaod, duha (2) ra man ang
dili Mason, dali ra kaayo nagkasinabot ang mga tinugyánan (delegates).
Ang matag bansa magasugod sa tulo (3) ka sakop sa talap-od (electoral college), Ang ihap
sa mga sakop sa taláp-od mao ang kadaghanon sa hawás (congressman) ug magbatásan (senator)
sa usa ka bansa.
Sama sa Masoneriya nga ang matag Duongan (Lodge) mag-ilim kon kinsa ang ilang
dapigan nga Ban-Agalon (Grand Master), ang matag bansa (state) magpili kon kinsa ang ilang
sa piliay sulod sa bansa.
pilíon sa pagka Pamunò Nasod. Ang tanang talap-od sa matag bansa adto gayod ihatag sa midaog
Sa maong pagkaagi ang bansa nga daghan og bauwang (resident population) dili maka-
patuyang nga maghawod-hawod sa gagmay nga mga bansa.
Usahay, bisan pa og ang ilim (vote) sa usa ka pilionon daghan pa kay sa iyang kaatbang
kun ipasikad sa bauwang, maparot pa siya sa ilim sa talap-od.
Nahitabo na kanâ sa piliay sa 2016. Daghan pa ang ilim ni Hilary Clinton pinasikad sa
bauwang, apan gilupig siya ni Donald Trum sa ilim sa Talap-od.