Ang Labing Maayong Magtutudlo sa Kinabuhi
Ni ELEAZAR TUTOR ACAMPADO
TUO lagi naho, Dong. Wa gyod kay maayong ugma niana. Wahi ka pas duyan. Ako pauli na; ikaw padu’ng pa,” matod sa usa ka amahan nga among silingan nga nagmaymay sa iyang anak nga wala na mag-eskuyla ug nagbugoy-bugoy na kauban sa iyang kahigalaan.
Apan ang anak nga luhag kaayo sa dihang gimaymayan sa iyang amahan mitalidhay sa pagtubag, “Unya nganong wa man ta magkita?” dayong ngisi niini nga nakapasurok sa dugo sa iyang amahan.
Ang mga batan-on nga makabasa niini mahimong mokatawa lang apan ingon sa mao kanay kasagaran nga manghitabo karon ilabi na sa kabataang Bol-anon. Ang mga batan-on lisod kaayong patuohan sa mga maymay ug tambag sa mga hamtong.
Kon imong mabantayan, misamot og katap karon ang pagpayuhot ug paggamit sa gidili nga druga sama sa shabu. Ang kasagaran nga mga misurender panahon ni kanhi Presidente Rodrigo Duterte, namalik sa ilang ginabuhat kaniadto. Ug labing naapektohan karon ang mga batan-on kay koy dili man sila mosulay sa paggamit, sila ang gigamit nga runner sa mga tigpayuhot og shabu.
Sa pagkatinuod baya, ang mga edad-edaran na adunay katungod nga motambag tungod ka una sila moabot sa ilang pangedaron karon, giubanan usab silag kasinatian nga karon pa lamang sungasungon sa mga batan-on. Ang mga hamtong wala magduwaduwa sa ilang mga tambag ilabi na kay ila na kining naagian ug aduna silay maayong panlantaw sa ilang kapamilya, kadugo man ug kahigalaan.
Dili sila angay biaybiayon, hinuon angay sabton. Naghunahuna lang sila basin og mabuhat usab sa mga batan-on ang mga sayop nilang nabuhat mao nga kon mahimo tul-iron nila ang mga batan-on aron makalikay sa mga kasakitan ug pag-antos nga ila nang naagian. Gihimo nila kini aron giyahan ang mga batan-on nga makaugba og tul-id ug tukmang desisyon aron labing mabatyag ang kanindot sa kinabuhi nga tingali natagamtam o wala sa ilang panahon.
Ang mga hamtong kasagaran aduna nay halapad nga panghunahuna ug kasingkasing nga manggihatagon ug kalmado. Kuntento na sila nga makita nga hapsay ang pamuyo sa ila unyang biyaan kon moabot na ang panahon sa ilang pagtaliwan ning kalibotan. Ug dako nilang kalipay ang pagpaambit ngadto sa mga batan-on sa ilang nakat-onan.
Pero kay agresibo ug dili magpatuo, ang mga batan-on kasagaran mahasimang ngadto sa maot nga dalan. Mas tuohan pa ang mga nakita ug sugyot sa mga katalirongan. Ug kon modagmal na gani ang mga kasakit ug pag-antos ayha pa makaamgo sa kasaypanang nabuhat. Busa kanunayng maniltil ang panultihong naa sa ulahi ang paghinulsol.
Ingon niana ang kinabuhi: Agresibo kaayo ang mga batan-on ug kalmado ang mga anaa na sa kahaponon sa ilang pagpakabuhi ning puno sa pagsulay nga kalibotan. Pero ang tanan moagi ning maong proseso tungod kay mao man kini ang paagi nga ang tawo makakat-on og kaugalingong panabot sa kinabuhi.
Tinuod nga naa sa ulahi ang pagbasol ug dili daotan nga tul-iron ug giyahan sa mga hamtong ang mga batan-on sa ilang pagpamasol sa kaalam ug maayong tingusbawan.
Kining tagsulat niadtong tin-edyer pa, daghan og sayop nga desisyon sa kinabuhi. Nag-uban-uban ko sa mga sagoy ug nawad-ag gana sa pagtuon bisan pa sa pagpangarisgar og maayo sa akong mga ginikanan nga makatapos ko sa ahong pagtuon.
Apan ang ilang pagsakripisyo ahong gibalewa. Hinuon, wala kadto magdugay kay sa dihang nahigugma ko sa usa ka babaye, midatom sa ahong alimpatakan ang mga maymay ni anhing tatayg nanay. Ug nakaamgo ko sa mga sayop nga nabuhat.
Niadto nakaingon ko sa kaugalingon nga dili pa ulahi ang tanan. Nganong usikan ang hinulamang kinabuhi? Anaa pay maayong kaugmaon nga naghuwat kon pilion ang dalan nga hagip-ot tuod apan maoy tukmang dalan nga maghatod ngadto sa gipangandoyng tingusbawan.
Manghinaot kita nga ang kabatan-onan karon makakutlo og maayong panag-ingnan nga maghatag og dakong kaayohan sa pagdesisyon sa hustong dalan nga pagalaktan. Tungod kay ning maong paagi personal nga matilawan ang tanan nga gibayang sa kinabuhi. Sa ingon lang niini nga paagi mahibaw-an kon unsa kalisod ug kalami ang mahimong tawo ning kalibotan.
Bahin sa Tagsulat:
(Si Eleazar Tutor Acampado, kanhi staff writer sa Bisaya Magazine. Nakadaog na sa Carlos Palanca Memorial Awards for Literature in Cebuano Short Stories. Ug kasamtangang nagserbisyo isip ikaduhang Sangguniang Barangay member sa West Poblacion, Garcia-Hernandez, Bohol.)