Ni ELEAZAR TUTOR ACAMPADO
Unsay Atong Mahimo Aron Mapugngan ang Padayong Pagkatap sa ASF Dinhi sa Bohol?
ANG bag-ong tuig nagdala og paglaom apan nagdala usab kini og kahisagmuyo sa mga magbaboyan karon gumikan sa padayon nga pagkatap sa African Swine Fever kun ASF, usa ka sakit sa mga baboy nga wala pay nadiskobre nga epektibong bakuna batok niini.
Ang ASF nakaapekto na sa siyam ka mga barangay sa lima ka lungsod sa Bohol. Labing naapektohan niini ang mga lumulupyo sa barangay Nueva Vida Norte ug Buenos Aires sa Carmen; ug Los Angeles, San Francisco, ug Bulilis sa Ubay.
Kining ASF usa ka paspas manakod nga sakit nga labing naakaapekto sa mga baboy. Ang baboy nga mataptan niini hilantan, mawad-an og gana sa pagkaon, ug makaingon sa hemorrage sa panit ug internal organs. Diin ang baboy nga naigo sa ASF mamatay sulod sa 10 ka adlaw.
Kahinumdoman, nga ang unang kaso sa ASF nadokumento niadtong Agosto 2023 sa San Vicente lungsod sa Pilar. Pagka Abril 2024, mikatap kini sa Dauis ug Panglao.
Human sa pipila ka bulan, niadtong Nobiyembre 2024, ang ASF nakaimpeksiyon na sa mga baboy sa San Vicente sa lungsod sa San Miguel.
Unya paglabay sa usa ka buwan, mikatap na kini sa lungsod sa Batuan.
Ang kagamhanan sa apektadong mga lungsod nagdeklarar na og kalamidad ug nagpatuman nag mga lakang aron mapugngan ang pagkatap sa ASF ngadto sa ubang mga barangay ug lungsod.
Apan bisan pa sa estrikto nga mga protocol nga gipatuman sa lokal nga kagamhanan, duna gihapoy mga tawo nga mosupak.
Daghan ang magdala og karne ug nilutong karneng baboy gikan sa apektadong mga lungsod ug bisan sa dili apektadong mga lungsod nga walay clearance sa Meat Inspection Team sa Municipal Agricultura Office sa gigikanang lungsod.
Gani, naay uban nga namaligya og baktin sa Facebook ug miabot sa nagkalainlaing lungsod sa Bohol. Ang ilang estilo ibiyahe nila sa gabii aron dili makabantay ang kadaghanan.
Maluoy man ta sa mga nagbaboyan ug nag buy-and-sell ug baktin ilabi sa mga namalit og mga baktin sa Ubay, Alicia, ug sa silingang mga lungod nga ibayahe sa binaybay nga mga lungsod padung sa Baclayon. Apan mas maayo nga mokuha una sila og clearance sa MAO sa ilang lungsod usa nila ibiyahe ang mga baktin aron maseguro nga luwas kini sa ASF.
Unya dili sab kalikayan nga mamista kita sa atong mga paryente ug kaila sa mga lungsod o silingan nga mga lungsod nga apektado sa ASF. Apan likayan lang gyod nato nga magdala kita og BH sa karneng baboy ug prinosesong karneng baboy.
Hinuon, belib ko sa mga nag-impeksiyon sa mga border control sa Bohol, ilabi na sa mga pantalan sa Tubigon, Tagbilaran, Jagna ug Ubay kay abtik ug metikuluso ang pagsuhid sa mga dalang bagahe sa mga pasahero uban sa ilang K9 Unit. Daghan lagi ang masakpan nga magdala og prinosesong karneng baboy.
Diha gani usa ka higayon nga gikan mi og Cebu paingon sa Tagbilaran, nagkasakay mi sa usa ka dalaga nga nagkabaguod sa dalang duha ka dagkong blue nga mga bolsita. Apan pag-abot namo sa baggage inspection sa pantalan, nahibaw-an nga ang sulod niadto mga pinutos nga tsitsarong baboy. Namalikas ug nakahilak lagi ang babaye kay halos mahurot iyang kuwarta pagpalit adtong produktoha unya dili diay niya madala sa ilaha.
Mahimong wala siya masayod nga gidili ang pagdala og tsitsarong baboy. Apan kay ang balaod, balaod ug angay ipatuman alang sa kadaghanan. Ug ang ignorance of the law excuses no one man gyod.
Pero bisan ug unsa pa ka higpit ang pagbantay sa mga border control, naa gyoy mga higayon nga malutsan ang mga inspector bisan pa ang sensitibong panimhot sa mga K9 dog. Gani, duna man koy paryente nga namista sa Leyte nga nagdala og nilutong karneng baboy ug nakalusot sa pantalan sa Ubay. Kay wala masimhoti sa mga K9 dog ang iyang gidala kay lagi giputos man sa naihian niyang shorts sa miaging gabii sa labihan niyang kahubog.
Kon gituyo man niya kadto o wala, usa kini ka leksiyon nga dili lang responsable sa mga nag-inspeksiyon sa mga border control nga mapugngan ang pagkatap sa ASF. Kitang tanang mga Bol-anon adunay dakong responsibilidad nga magmatngon ug magbinantayon nga dili kita makadala og hilaw o nilutong karneng baboy o unsa pa dihang prinoseso, pasulod ug gawas sa atong mga lungsod ug probinsiya.
Ireport dayon sa MAO sa inyong lungsod kon dunay namatikdan nga pagkasakit o pagkamatay sa mga binuhing baboy sa inyong barangay aron makuhaan dayon og blood samples ug masuta kon gumikan ba kini sa ASF o dili.
Kay kon dili mapugngan, makahatag kinig dakong kadaot sa industriya sa pagbaboyan sa Bohol ug magpista ta sa Mayo ug Hunyo nga walay baboy.
Magtinabangay ta ug motuman sa mga gilagda sa kagamhanan aron masumpo ang pagkatap niini ug maluwas na sa ASF ang Bohol.
Hinaot pa unta, Sano!
(Si Eleazar Tutor Acampado, kanhi staff writer sa Bisaya Magazine. Nakadaog na sa Don Carlos Palanca Memorial Awards for Literature in Cebuano Short Stories. Ug kasamtangang nagserbisyo isip ikaduhang Sangguniang Barangay member sa West Poblacion, Garcia-Hernandez, Bohol.)