Ni: Jes B. Tirol
Kiling 13, 2025
Mga Lugpong Nga Gigámit Sa Baláan Nga Pítlaw
Pasiuna
Sa wala pa modángat ang mga Katsilà dinhi sa atong kapupúd-an, dinhà nay
nahán-ay nga tinuóhan dinhi sa Bohol. Ang talimútngà (central part) sa maóng tinuóhan
didto mahimutang sa Agad nga mao ang lungsod sa Antequera, Bohol karon ug sa
Agbonan, nga mao ang lungsod sa San Isidro karon.
Ang templo o baláy alampoánan sa maong tinuóhan didto mahimutang sa
Malabago. Dílì na matínò kon diín ang Malabágo, apan gibanàbánà kini nga sakop sa
lungsod sa Cortes, Bohol karon.
Kun imong basáhon ang sugisáysay (description) nga gisulát sa mga Katsílà, ang
maong templo susama ang hulágway sa templo o tabernakúlo (tabernacle) nga gibuhat ni
Propeta Moses alang sa Arka sa Tipán (Ark of the Covenant).
Dinhà sa taliwálà sa templo nahimutang ang ámoy (image/ icon), nga matod pa sa
mga Eskaya sa Bohol, mao ang amoy ni Ay Suno.
Matod pa sa sinulát sa mga Katsilà nga Heswetas, si Karyapá ang daítan (high
priestess) sa Bohol sa walâ pa modángat si Heneral Miguel Lopez de Legazpi sa tuig
1565. Dayág na lang nga dilì maáyo ang gisulát sa mga Katsílà. Ilang gisawáy si Karyapá
nga kunó gapatuotúo lang ug ang ámoy sa mga Bol-anon usa lamang ka diyos-diyos.
Sa hinapós sa tuig 1621 si Tamblot na ang Bâbâilang (spokesman) sa tinuóhan sa
Bohol. Nagkigtígì si Tamblot batok sa Pari nga Hesweta kon kins ang makapakita og
taguhom (miracle). Matod pa sa mga sinulat sa Pari nga Katsilà, gilupig ang mga Katsilà.
Nakapakítà si Tamblot og taguhom pinaagi sa pagpagawas og alak ug bugas humay gikan
sa punoan sa kawayan.
Nakiggúbat ang mga Katsílà batok ni Tamblot ug sa mga Bol-anon. Naílog sa
mga Katsílà ang templo ug gisákgaw nila ang mga buláwan ug mga lingganay sa templo.
Matod pa sa sinulát sa mga Katsílà daghan ang buláwan ang naílog.
Si Tamblot ug ang iyang mga ginsakópan ni ikyas paingon sa tungàtúngà sa púlò
sa Bohol. Gilíngla si Tamblot sa mga Katsílà ug napatay siya. Sa pagkamatay ni Tamblot,
nahánaw ang lumád nga tinuóhan sa Bohol.
Gipulihan kini sa mga Katsílà sa tinuóhan nga Kristohánon. Nakristohánon ang
mga Bol-ánon human sa pagkamatay ni Tamblot ug hangtod karon mao gihapon ang
kahimtang tungod kay ang mipúli nga mga Amerikáno mga Kristohánon man usáb.
Mga Katsílá Nagtuón Sa Binisayâ
Ang mga Katsílà walâ motúdlò sa mga Bol-ánon sa ilang pinulongán nga
Kinatsilä. Ang mga Katsílà maó ang nagtuón sa Binisayâ. Busà ang atong pinulongan nga
Binisaya nagpabilin. Kun adunay pulong nga Kinatsilâ nga walay tumbas nga Binisayâ,
buhátan gayod kini og bág-ong pulong nga Binisayâ. Busà sa pagtaliwan na sa mga
Katsilà sa tuig 1898, ang atong Binisaya tumbas na ka malambóon kun itándi sa Kinatsilâ.
Baláan Nga Pítlaw
Karong panahóna nagkaduól na ang “Baláan Nga Pítlaw”. Mao kini ang tumbas
sa Kinatsilâ nga “Semana Santa” ug Ininglis nga “Holy Week”
Ania ang mga lugpong Binisayâ alang sa Baláan Nga Pítlaw. Atong ihatag ang
Ininglis ug sundan sa Kinatsilâ.
1. Panalangin sa Lukáy/ Bendíta Lukáy – Palm Sunday. Ang Kinatsilâ mao ang
“Domingo de Ramos (branches)”
2. Baláan nga Tigburukád – Holy Monday. Ang Kinatsilâ mao ang Lunes Sánto.
3. Baláan nga Dumasón – Holy Tuesday. Ang Kinatsilâ mao ang Martes Santo.
4. Tiníblas – Dark Wednesday/ Holy Wednesday. Ang Tiniblas nagagikán sa
Kinatsilâ nga “Tiniebla” nga nagkahulogán og kangitngit. Ang Kinatsilâ mao ang
Miercoles Santo.
5. Pamúsà – Maunday Thursday/ Holy Thursday. Ang Kinatsilâ mao ang Jueves Santo.
6. Ulà Pagtubós – Good Friday. Ang Kinatsilâ mao ang Viernes Santo.
7. Tukáw sa Pagkabánhaw – Black Saturday/ Holy Saturday. Ang Kinatsilâ mao
ang Sabado Santo.
8. Pasko sa Pagkabánhaw – Easter Sunday. Ang Kinatsilâ mao ang Domingo de Gloria.
9. Pitó ka mga Pulong – Seven Last Words. Ang Kinatsilà mao ang Siete
Palabras.
10. Gilánsang sa Balábag – Nailed on the Cross/ Hanged on the Cross. Ang
Kinatsilâ mao ang Clavar sobre de la Cruz.
11. Nabánhaw gikan sa mga minatáy – Risen from the dead. Ang Kinatsilâ mao
ang Resucitar de la muerto.