PAGTUKIB 

Ni: Jes B. Tirol

Kiling 27, 2025

Nánam Nga Matimatika

(Unusual/ Special Mathematics)

Bahin 1 (Part 1)

Pasiuna

Nagtudlo ako sa matimatika sa Balay Kaalam (College) alang sa nagtuon sa pagka-

banalam (engineers to be), sukad pa sa tuig 1998. Walâ pa niadtong panahona ang Habog Nga

Tunghaánas (Senior High School).

Karong panahona ang akong mga tinun-an nakalabang na sa Habog Nga Tunghaánas,

ug habog na usab ang ilang matimatika nga naagi-an.

Apan adunay kinaiya sa mga tinun-an nga makalibog tukibon. Kun isulat nimo ang

gumonhap (mental problem) ginamit ang Binisayâ, ang pinulongan nga ilang gamiton alang sa

paghusay (solve) mao ang Ininglis. Apan kun isulat sa Ininglis ang gumonhap, ang pinulogan nga

gigamit sa ilang panghunâhunâ, mao ang Binisayâ.

Ngano kaha nga dili magkauyon ang ilang gibasa ug ang pinulongan nga gigamit sa ilang utok?

Akong Pakisusi

Sa akong pakisusi, ang labing dako nga katarongan ngano dili magkauyon ang pinulongan

sa gisulat nga gumonhap ug ang pinulongan sa utok samtang naghunâhunâ, mao ang kanunay

nga gigagamit sa mga magtutudlò nga palakin o sinampangkóng (code switching) nga pinulongan

sa pagtúdlò. Wala ako masayod ngano nga gitugot kini sa atong Alintagá sa Kabangkaágan

(Department of Education).

Sugyot sa pag-álim

Aron pagtambal ug pag-alim sa sayop nga pagtudlò, ang akong sugyot mao nga kun

magsulti ka og Ininglis, gamita ang mga pulong, batadilà, ug mga pamaagi sa Ininglis. Kun

magsulti ka og Binisayâ, gamita ang mga pulong, batadilà, ug mga pamaagi sa Binisaya. Ayaw

gayod gamita ang palakin (code switching).

Sama ra nga kun magdulà ka og basketbol, gamita ang latid ug lagdà sa basketbol. Kun

magdulà ka og bolibol, gamita ang mga latid ug lagdà sa bolibol. Dili mahimo nga imong

bansuhíon, sama sa paggamit sa laid sa bolibol sa dulà nga basketbol.

Pamaagi sa matimatika

Aron maánad gayod ang tinun-an sa paghunâhunâ ug paggamit sa Binisayâ, akong

nahunâhunâan ang pagtudlo sa paghusay (solve) sa mga gumonhap ginamit ang Binisayâ sa

mga gumonhap nga nánam (unusual) aron maánad sila sa paghunâhunâ ginamit ang Binisayà

ug dili sila makagamit sa Ininglis tungod kay wala sila masayod unsa diay ang Ininglis. Magpabilin

ang Binisaya sa ilang pangisip.

Ika-1 Gumonhap

1.) Husaya ang gihatag ng talaid kon ang pangitaon anaa sa lab-a (exponent).

9x+3x=90

(Pahimangnò: Gipangutana na kini sa bikál (board examination) sa pagka Banalám

Dagitabnon Electrical Engineer.)

Husay (solution):

9^x+3^x=90———————————talaid (1)

Isalibót (convert) ang walá nga bahin sa talaid sa managsama nga sukaranan (base),

3²^x+3^x=90——————————–tal. (2)

(3^x) ²+3^x=90——————————tal. (3)

Isulay,

y = 3^x—————————————tal. (4)

busà, ang bag-og talaid mao ang,

y²+y-90=0———————————-tal. (5)

isab-oy (factoring) ang talaid (5),

(y+10) (y-9) = 0—————————tal. (6)

ug,

y=-10; y = 9

ang nahot (value) nga y = 9 mao ra ang masangpoton; ang y = -10 usa ka bigsà (absurd)

nga nahot

Ihulip ang y=9, sa tal. (4)

9 = 3^x

kuhaa ang mga yano nga logaritmo (common logarithm).

log 9 = x log 3

^{log 9 = 0.9542425}

^{x = log 3    0.4771212}

  

     x = 2, tubag.

Sutàa ang talaid (1) pinaagi sa paghulip sa x = 2,

9^x+3^x=90

9²+3²=90

81+9 = 90

       90 = 90, túkmà ug nasútá

(aduna pay dugang nga mga bahin).