Ni: Jes B. Tirol
Himabuyan 4, 2025
Nánam Nga Matimatika
(Unusual/ Special Mathematics)
Bahin Ika-2 (Part 2)
Pasiuna
Sa dekáda 1970, nahimong urog ang pagtudlò sa atong mga tulunghaan ang gitawag og “talibag-o nga matimatika (modern mathematics)’. Bisan tuod nga ang maong matimatika karaan na kaayo, nahimo kadtong urog tungod kay mao kadto ug hangtod karon, ang gigamit sa pagwánay (program) sa kalangan (electronic computer). Ang gigamit sa kalangan mao ang
“tagduha nga saubay (binary system) diin ang mga tail sa kaiphan (numerals) mao lamang ang
0,1. Kini tungod kay ang kahimtang sa dagitab (electricity) mao lamang ang “mosiga” ug “palong”. Atò karon nga tukibon ang pamaagi nga gigamit sa talibag-o nga matimatika.
Gumonhap ika-2
Si banalam (engineer) Liberato Lupot, buot mopadangat sa iyang saring (class) sa usa
ka bag-o nga matimatika pinaagi sa paghatag niining mosunod nga sugilanon.
“Kun makasabot ikaw sa akong matimatika, dili ka matingala kon makahibalo ka nga
nakatangkod (graduate) ako sa balay kaalam (college) sa panuigon nga 44. Dangtan og usa ka
tuig, sa nagpanuigon ako og 100, naminyo ako sa usa ka dalaga nga nagpanuigon og 34. Tungod kay ang agwat (difference) sa among panuigon mao man lamang ang 11 ka tuig, managsama kanunay ang among mga kailibgon (aspiration) ug pangandoy sa kinabuhi.”
“Dangtan og taudtaód, aduna na kamiy banay (family) inubanan sa 10 ka mga
anak. Aduna ako ing suweldo sa akong pagka moalam (professor) nga P1,300 matag bulan.
Sikanapulò (1/10) sa akong suweldo akong gigugol sa pagtabang sa galastohan sa akong mga
ginikanan.”
“Bisan pa nianà (however), ang nahibilin sa akong suweldo nga P1,120 sapák
(more than enough) na nga mabuhi ang akong banay.”
Walay sayop ang gipangsaysay ni banalam Lupot. Ang gumonhap mao ang pagsabót sa
matimatika nga iyang gigamit.
Mga pangutana:
usa katuig?
1.Sa unsang pagkaagi nga ang iyang panuigon nga 44 nahimong 100 dangtan og
2.Ngano nga ang agwat sa 100 ug 34 tumbas man sa 11?
3.Ang siyam ka sikanapulo (1 – 1/10 = 9/10) sa P1,300 tumbas ba diay sa P1,120?
Sa atong sagad nga pamaagi sa matimatika, tubaga kining mga pangutana?
1.Pila man ang panuigon ni banalam Lupot sa iyang pagtangkod?
2.Pila man ang iyang panuigon sa iyang pagminyò?
3.Pila man ang panuigon sa dalaga nga iyang giminyoan?
4.Pila man kabuok ang ilang mga anak?
5.Pila man ang iyang suweldo?
Husay:
Inig dugang sa kaiphan nga 1 sa kaiphan nga 44, mosangpot sa 100. Tataw nga si
banaalam Lupot naggamit sa taglima nga saubay (quinary system) nga ang sukaranan (base)
mao ang 5. Ang mga tail nga gigamit mao lamang ang 0, 1, 2, 3, 4. Sa atong sagad nga
matimatika, ang gigamit mao ang saubay sa tinagnapúlò (decimal system). Ang mga tail
(symbols) mao ang 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9. Kon ang 1 idugang sa 99 ang sangpotanan mao ang
Sa sukaranan (base) nga 5, ang 100 kuhaan sa 34 matumbas sa 11, tungod kay konmohulam ka og 1 gikan sa walá mahimo kining 5. Sama sa sukaranan 10, kon mohulam ka og 1 gikan sa wala, mahimong 10.
Sa taglima nga saubay (base 5) nga gigamit ni banalam Lupot mopadayag sa,
…..53+52 +51 +5°
! ! ! !________ lusokanon nga halitang (1)
! ! !___________limaánon nga halitang (5)
! !_______________kawhaag-limaánon nga halitang (25)
!__________________ gatos-kawhaag limaanon nga halitang (125)
Busà, alang sa atong sagad nga matimatika,
44 mao ang 4×5+4×1 = 20 + 4 = 24
100 mao ang 1 x 25+0x5+0x1=25+0+0 = 25
34 mao ang 3 x 5+4×1 = 15+ 4 = 19
10 mao ang 1×5+0x1=5+0=5
1,300 mao ang 1 x 125 + 3 x 25+0x5+0x1 = 200
Mga Tubag:
- Panuigon ni Lupot sa pagtangkod (44) = 24 ka tuig
- Panuigon sa pagminyo (100) = 25 ka tuig
- Panuigon sa asawa (34) = 19 ka tuig
- Kadaghanon sa anak (10) = 5 ka buok
- Suweldo matag bulan (1,300) = P200 matag bulan