Bohol Light, Nagpahinumdum sa Electrical Fire Safety Tips

Sinulat ni Sheryl B. Paga

Ang Bohol Light nagpahimatngon ngadto sa mga katawhan mahitungod sa mga basic Electrical Fire Safety Tips nga atong hinumduman aron paglikay sa sunog ilabi na gayud karong panahon sa ting-init. 

Atong bantayan ang hustong paggamit sa mga extension cords ug sockets nganha sa mga electrical outlets susama niining musunod:

  1. DEPERENSIYADONG WIRING SA CORDS
  • Likayi ang paggamit sa depektibong electrical cords ilabi na kung anaay napanit sa wiring niini.
  • Pagbantay sa mga guba-on nga  saksakanan/sockets aron paglikay sa heat build-up (overheating) nga moresulta sa paglanay sa insulation ug posibleng mokayo kini nga maoy makaingon sa sunog.
  1. OVERLOADING
  • Likayi ang pagtingob ug saksak sa usa ka socket/outlet kon “octupos connection” ilabi na sa mga high-powered appliances, aron dili kini mo-overheat.
  • Likayi usab ang pagsumpay-sumpay sa mga extension cords o flying connections gikan sa usa ka lungar ngadto sa laing lugar o panimalay.
  • Sutaa ug tan-awa ang wattage sa imong appliances kon kini igo pa ba sa kapasidad sa imong metro o service wire nga gigamit.
  1. DEPERENSIYADONG APPLIANCES
  • Ang mga appliances nga dunay deperensya sa cord or internal faults pwedeng moresulta sa short circuits o grabeng pagpang-init (overheating).
  • Regular kining e-echeck sa dili pa gamiton. Mas maayong dili na kini gamiton, kung adunay kitay namatikdan nga mga abnormalities niini.
  1. HUGAW UG ABOG
  • Regular nga pagatan-awon ang mga sockets/outlets ug plugs kung dunay nikupot nga mga hugaw ug abog. Mahimo kining fuel nga sayon rang dakpon sa enerhiya ug maoy hinungdan sa mga sparking ug overheating.
  1. EXPOSURE SA TUBIG
  • Ang tubig dili igsuon sa kuryente, busa matngunan nato nga kinahanglang dili basa ang atong mga kamot kung kita musaksak sa mga appliances ngadto sa mga sockets aron malikayan ang electrocution. Piligro sa short circuit nga mosangpot sa kalit nga pag-spark o pagkayo ang pagamit ug extension cord o socket/outlet nga nabasa o nasudlan ug tubig.
  1. UN-PLUG
  • Batasanon nato ang pag un-plug sa mga appliances kung wala kini gamita ilabi na sa gabie (overnight) or kung mobiya sa panimalay.
  1. MAGPAKITABANG SA EKSPERTO
  • Kung makamatikod nga dunay mga Damage sa wiring sa electrical cords or kung magdugang ug sockets/outlets, tawag ug usa ka electrician nga adunay kahibalo sa insaktong pagtaod niini.
  • Kung makasinati ug mga insidente sa pag-spark/pagkayo sa plug o socket/outlet, palonga ang power supply diha sa main breaker ug kontak ug accredited electrician aron ma-inspect ug ma-repair kini or tawag sa opisina sa Bohol Light alang sa temporaryong pagpalong niini.
  • Ayaw pagsuway ug repair sa mga electrical problems kung dili ikaw suhito ug walay kay kahibalo kabahin niini.

Atong hinumduman, ang kuryente dili makita busa atong matngunan and siguridad sa tanan.

Dugang linya giladlad sa BWUI sa Cabawan area   

Sinulat ni Victor L. Tambis

Mga tinugyanan sa BWUI nga naghimo sa pagladlad ug dugang mga linya sa tubig

Lakip sa programa pagpalapad sa mga linya ngadto sa mga konsumidor, ang Bohol Water mipahibalo nga nagpadayon pagkakaron ang pagladlad ug dugang linya sa Barangay Cabawan, parte sa Barangay San Isidro ug parte sa Barangay Tiptip.

Ang maong linya motadlas sa Esabo St sa Barangay Cabawan ug padulong sa Kinampay St. sa Barangay Tiptip nga adunay gilay-on nga 1,537 meters.

Adunay pa gyu’y lain nga linya gikan sa Purok 2, Cabawan hangtod sa Lacosta St. sa Barangay San Isidro nga adunay gilay-on nga 1.5 kilometro. Tungod sa hangyo sa mga konsumidor, gituyo kini paglinya aron makatagamtam ug tubig gikan sa BWUI ang mga konsumidor sa maong dapit.

Segun sa programa sa maong Kompanya, mahuman kining maong proyekto sa bulan sa Agosto niining tuiga, apan tungod sa kalamboan o dagan sa maong proyekto nga pagkakaron anaa na sa 40% ang nahuman, gibanabana nga makompleto kini ug magamit na sa mga konsumidor sa sayong panahon sa bulan sa Hunyo ngadto sa Hulyo niining tuiga, kana kon walay mga kakulian nga dili kapugngan sa Bohol Water.

Atong mahinumduman nga ang Bohol Water aduna nay linya pasulod ngadto sa Dr. Cecilio Putong Senior High School gikan sa main line haduol sa Cabawan Barangay Hall. Ang nahisgutan sa itaas nga mga bag-o nga linya namugna kini ug agi ug pagsanong sa sulat hangyo sa mga konsumidor sa maong dapit.

PHO nagpagawas na ug advisory sa monkeypox

Sinulat ni Rey Anthony Chiu

Nagpagawas na ug Health Advisory ang Provincial Health Office (PHO) kabahin sa Monkeypox, usa  ka sakit na mananakod, nga magpakita sa lawas sa dagway sa bulutong o botoy-botoy.

Usa ka sakit nga dala sa virus, ang monkey pox o mpox, gikan sa mga hayop ug mingtapon ngadto sa tawo: kining kagaw niini mahimong ikapanakod kon ang tawo may close contact sa mananap ug sa tawo nga nagdala na niining sakit. 

“Bisan pa ug kini dili kaayo delikado, ang mpox kasagaran maoy hinungdan sa grabe ka sakit nga nuka-nuka, hilanat ug pagpanghubag sa mga lutahan,” matud ni Dr Fruserma Mary Uy, hepe sa Provincial Health Office sa Bohol.

“Delikado nga makatakod ang pagkasaghid sa panit sa tawo nga may mpox, ilabi na kadtong iyang mga samad-samad, mga duga nga gikan niini, lagsik sa laway ug singot, ug ang pagkahikap sa mga gamit sa pasyente nga kontaminado, sama sa habol, unlan, bedsheets ug inilisan nga biste,” matud sa PHO.

Delikado usab ang pagtakod nga gikan sa mga unggoy ug mga ilaga pinaagi sa pagpaak, kiniskisan ug  ang pagkahikap sa karne gikan niini.

“Ang mpox  mailhan sa mga simptomas niini sama sa  hilanat, labad sa ulo, panakit sa kaunoran, panakit sa likod , pangurog, pagkaluya, pagpanghubag sa mga lutahan hangtud nga molunod kini sa mga botoybotoy nga mogawas sa panit,” dugang sa advisory.   

“Aron dili matakdan, kinahanglang likayan ang pagpaduol ilabi na sa paghikap sa mga pasyente nga nia niini ug ang paghawid sa ilang mga gamit, pagbansay sa kalimpyo sa lawas sama sa kanunay nga pagpanghunaw ug pagpamatay kagaw, paglikay sa mga hayop ilabi na sa karne sa mga ihalas nga hayop ug ang pagpa-isolate sa mga pasyente nga namatikdan nga may mpox,” sugyot sa PHO.

Hinuon, kon sa higayon nga matakdan na, gikinahanglan ang pag-atiman, pagbutang ug mga tambal sa mga botoy-botoy, pagpahilayo s amga tawo, pagtumar sa tambal batok sa mga virus ug pagpugong nga sakyan usab sa uban nga impeksyon sa mga pasyente, aghat sa PHO.

MONKEYPOX ALERT. Sa possible nga kahasol nga ikahatud niini sa Bohol, gipapangandam sa PHO ang mga katawhan sa paglikay sa monkeypox, s aka grabe ka mananakod niini. (Hulagway gikan sa PIA-Bohol)

Taliwala sa hulga sa ASF Supply sa karne baboy mingsaka 5.1% – PSA

Sinulat ni Rey Anthony Chiu

Bisan pa sa nasinati nga paghulga sa African Swine Fever (ASF) sa Bohol sa 2023 ug sa 2024, nakuha pa gihapon sa Bohol  nga ipasaka ang produksyon niini sa karneng baboy ngadto sa 5.1 porsyento.

Kini nga kasayuran ang nabutyag sa Philippine Statistics Authority (PSA) sa ilang taho nga gipagawas niadtong Marso 25, 2025.

Sa taho sa PSA, napalutaw nga sa 2022 ang Bohol nakakuha sa 43,178.56 ka metriko tonelada nga karne lakip na niini ang gibaligya nga mga lapaonon.

Sa pagka 2023, napadaghan pa kini ngadto sa 44,656.43 metriko toneladas, bisan pa man nga sa Disyembre sa susamang tuig, may nakasulod nga ASF sa pipila n aka lugar sa Bohol.

Ug inay mokunhod ang produksyon tungod sa kahadlok nga masakit ang ilang binuhi ug maalkanse, namatud-an sa PSA nga mingsaka pa ngadto sa 46,9239.90 metriko toneladas ang kinatibuk-an sa 2024, kanus-a ming-abut sa dul-an sa 20 ka mga lungsod ang gikataho nga may mga kaso sa ASF.

Alang kang Agricultural Center Chief ug Livestock Department head sa Office of the Provincial Veterinarian Aida Sumampong, ang pagsalig sa mga mamuhiay ug baboy sa maayong pagdumala sa mga tinugyanan sa makatakod nga sakit sa baboy, wala makapahadlok kanila.

Gawas pa, nunot sa pagka-igo usab sa ubang lalawigan sa ASF, nagbukas kini sa oportunidad sa mga Bol-anon nga makapamaligya sa baboy sa gawas, nga may maayong tanyag nga presyo.

Gani usab, gipadayag ni Sumampong nga sa imbentaryo sa karne sa 2023, namatikdan nila ang 20% nga pagkunhod sa supply sa karne sa unang kwarter sa 2024, apan, sa paghuman sa tuig, nakuha pa nga makapadaghan pa gyud hinuon ang karne nga maprodyus.

Masaligon hinuon usab ang OPV nga sa 262 porsyento nga sufficiency sa karne sa baboy, wala makaapekto sa suplay ang sakit.

“Daghan man ang mga baboy nga nangamatay ug tuyo nga gihipos aron dili makapanakod, mas daghan usab ang mga baktin nga napahimugso, nga dali ra nga minghulip sa kakuwang unta tungod sa ASF,” pasabut ni Sumampong.

SAKAY SA OPOTERTUBIDAD. Sa kadaghan sa produksyon sa sa karne, nagkadaghan usab ang nga mapadala na sa gawas o nga diin diha na ang Bol-anon nga mamuhiay og baboy makaginansya og dagko. Kini maoy rason nga bisag adunay ASF, daghan usab gihapon ang namuhi og baboy. (Hulagway gikan sa PIA)

Mga taga isla, kapus sa kita, unahon sa tag P20’ng bugas

Sinulat ni Rey Anthony Chiu

Kon makasugod na sa pagsulod dinhi sa Bohol ang bugas nga ibaligya sa tag P20 ang kilo, buot ni Gobernador Erico Aristotle Aumentado nga hatagag prayoridad ang mga konsumidor sa mga kaislahan sa Bohol nga walay humayan.

Kini samtang gibutyag usab sa Provincial Agriculturist nga si Liza Quirog nga nagpadayon pa ang coordinasyon sa mga buhatan sa Department of Agriculture (DA), national Food Authority (NFA) ug  ang Bohol Provincial Government sa pagpahipno sa mga pamaagi sa pagpatuman sa programa nga gisaad sa presidente.

Kahinumduman nga gisaad ni Presidente Ferdinand Marcos Jr., nga iyang ipaubos ang presyo sa bugas ngadto sa P20 ubos sa iyang administrasyon kon siya modaug sa piniliay.

Niining bag-o, sa tali-abut pa ag national ug local elections, gimandu na sa presidente nga sugdan na ang pagpakatap sa baratong bugas nganhi sa Central Visayas.

Bisan kon nasugdan na ug pagpakatap sa Cebu ug Negros Oriental, padayon pa ang mga tinugyanan sa Bohol sa pagpahipno sa pagpamaligya na sa tag P20 nga bugas, taho ni Provincial Agriculturist Liza Quirig didto sa Kapihan  sa PIA.   

Nagpadala na ug intension si Gobernador Erico Aris Aumentado ngadto sa DA nga interesado usab ang Bohol sa tag P2 ang kilo nga bugas, dayag ni Quirog.

Gani, dugang ni Quirog, gimandu na sa gobernador ngadto sa  mga mopatuman sa proyekto nga ang barato nga bugas himoong unang available ngadto sa mga residente sa mga isla nga walay mga basakan.

Gawas niini nga mga sector, gibutyag usab ni Quirog nga prayoridad sa programa ang mga senior citizens, persons with disabilities ug mga solo parents.

Hinuon usab, gawas niini, ang mga taga-isla nga halayo sa bugas, lakip na kadtong mga anaa sa ubos sa poverty thresehold, una nga makapalit sa mga baratong bugas, matud ni Quirog.

Paabut lang kita nga maandam na sa atong mga partner ang pagpamaligya sa baratong bugas dinhi sa Bohol, aghat ni Quirog.

DICT sa publiko: Magbantay batok sa online scams

Sinulat in Elvira Bongosia

Human sa bag-o lang nadiskobrehan ang giingong scam hub sa I.T. Park sa Cebu, ang Department of Information and Communications Technology (DICT) sa Central Visayas nagpahinumdom sa publiko nga magpabiling mabinantayon ug magpraktis sa kritikal nga panghunahuna aron malikayan nga mabiktima sa mga scam.

“We have to exercise critical thinking tinuod ba gyud ni. If it’s too good to be true, it’s probably not true. Let’s all be careful,” matud pa ni DICT regional director Frederick DC. Amores.

Gipasiugda ni Amores ang kamahinungdanon sa pagkahibalo sa cybersecurity, nagpasidaan nga bisan ang labing abante nga mga sistema sa seguridad mahimong dili epektibo kung ang mga indibidwal dili maghunahuna sa mga potensyal nga hulga.

“Bisa’g unsa pa nga restriction nga i-base, if the people are not cognizant of the risk, naa’y gipadala nga email, click dayon ka kay imong friend nagpadala or in messenger, that’s a risk,” dugang pa ni Amores.

Samtang ang gobyerno adunay igong mekanismo sama sa mga firewall aron mapugngan ang mga hulga sa cyber, gipasiugda ni Amores nga ang una nga linya sa depensa mao ang nahibal-an ug responsable nga pamatasan sa publiko.

Nipasidaan usab kini sa sayop nga pagsabut nga ang pag-hack mahimong makatarunganon kung buhaton alang sa labi ka maayo.

Matud pa nga ang bisan unsang porma sa pag-hack, gawas kung gitugotan tungod kay bahin ka sa negosyo nga gitugotan nga buhaton kana, ilegal. Busa, bisan kinsa, labi na sa kini nga kaso, kana nga buhat sa paghimo sa pag-hack ilegal gihapon, pasabot pa ni Amores.

Gi-awhag niini ang publiko nga molihok kung makasugat ug mga online scam, sama sa pagpasaka ug kaso sa korte imbes nga magpahungaw sa kasagmuyo online.

Gawas niini, gi-awhag usab ni Amores ang publiko nga aktibong suportahan ang cybersecurity advocacy ug i-report ang mga kadudahang kalihokan sa DICT o sa tukma nga awtoridad.

Ang mga dili rehistrado ug wala nagsunod nga mga negosyo, ilabina sa Business Process Outsourcing (BPO) nga sektor, gimarkahan nga ‘red flags’ ug kinahanglang i-report sa mga awtoridad kung mailhan.

Si DICT regional director Frederick DC. Amores nipasiugda sa kamahinungdanon sa pagkahibalo kalabot sa cybersecurity ug nipasidaan nga bisan ang labing abante nga mga sistema sa seguridad mahimong dili epektibo kung ang mga indibidwal dili maghunahuna sa mga potensyal nga hulga. (Hulagway gikan sa PIA7-Bohol)

CSC nagpahinumdom: Restriksyon sa paglihok sa

mga kawani nagpabiling epektibo taman Hunyo 30

Sinulat in Elvira Bongosia

Ang Civil Service Commission (CSC) nipahinumdom sa tanang outgoing elective officials nga ang mga restriksyon sa human resource movements magpabiling epektibo hangtod sa Hunyo 30, human sa nasyonal ug lokal nga eleksyon nga gipahigayon niadtong Mayo 12.

Gitumbok sa CSC nga ang bisan unsang appointment nga gihimo atol sa post-election period dili aprobahan o ma-invalidate gawas kon ang mga espisipikong kinahanglanon matuman.

Ang pahinumdom subay sa Seksyon 112, Rule XI sa CSC Resolution No. 1800692, pinetsahan ug Hulyo 3, 2018, nga naglatid sa mga kondisyon diin ang pagtudlo sa mga outgoing officials mahimong isipon nga balido.

Sumala sa resolusyon, ang usa ka appointment nga gihimo niining panahona kinahanglan nga makab-ot ang upat ka mahinungdanon nga pamatasan aron mailhan.

Una, ang gitudlo kinahanglan nga magbaton sa minimum nga mga sumbanan sa kwalipikasyon o kadtong awtorisado sa bisan unsang magamit nga espesyal nga balaod alang sa posisyon.

Ikaduha, ang indibidwal kinahanglan nga nakaagi sa screening sa Human Resource Merit Promotion and Selection Board (HRMPSB) sa wala pa mo-epekto ang election ban. Ang mga ahensya gikinahanglan nga mosumite sa HRMPSB meeting minutes ug evaluation reports isip pruweba.

Ikatulo, kinahanglan nga adunay dinalian nga panginahanglan alang sa pagtudlo aron malikayan ang pagkabalda sa serbisyo publiko o mga hulga sa kaluwasan sa publiko.

Sa katapusan, ang tanan nga magamit nga mga balaod sa serbisyo sibil, mga lagda, ug mga espesyal nga regulasyon kinahanglan sundon sa pag-isyu sa pagtudlo.

Nipasidaan ang CSC nga ang bisan unsang appointment nga gi-isyu sa panahon nga gipugngan nga dili hingpit nga nagsunod sa kini nga mga kondisyon mahimong ipaubos sa dili pag-apruba o pagka-invalidation sa pagsumite alang sa pamatuod.

 Ang CSC subling nipahinumdom nga ang tanang outgoing elective officials nga ang mga restriksyon sa human resource movements magpabiling epektibo hangtod sa Hunyo 30, 2025, human sa Mayo 12, 2025 elections. (Hulagway gikan sa CSC/PIA)

BALAK

SA MATAG PITIK SA KASINGKASING
Sinulat ni Engr. Rogelio Podelino

Ang kasingkasing maoy tubod sa kinabuhi
Dugo naglatay sa kaugatan aron tawo mabuhi
Diha sa kasingkasing mogitib ang gugma
Kon hinog na sa panahon moabot ang takna

Ang lig-on nga sumbanan sa paghigugma
Ang balaanong kasugu-an maoy subaya
Sa pagpamitas sa mga nangalimyong mga bulak
Aron padaygan sa imong gugmang busilak

Kung lunsay ug dalisay ang imong gugma
Sa pagpangaliyupo sa dalaga dili ka motaka
Andam kang mosuong sa mga pagsulay
Sa taas nga panahon ikaw molahutay

Kay hinukad sa kasingkasing ang imong gugma
Walay makababag sa imong tinhuha sa dalaga
Ang tawong mag-antos sa kaulahian masantos
Kay ang imong gugma busilak ug tim-os

Ug miabot ang bulawanong higayon
Nga ang matam-is nga pasaleg gipahigayon
Daw gibayaw ka sa ika pitong langit
Kay ang gugma sa imong sinayuran nasungkit

Apan adunay laing gugma imong ampingan
Ang gugma alang sa GINOO nga labaw sa tanan
Bisan nakasala ang tawo batok sa GINOO
Gihigugma gihapon sa GINOO ang tawo

Ang paghigugma sa GINOO maoy labing balaan
Sa pagtuman sa IYANG mga kasugu-an
Higugma-a ang GINOO sa tibuok mong balati-an
SA MATAG PITIK SA IMONG KASINGKASING
sulod sa imong dughan.