Ang Laang Sa Mga Loan App
Ni ELEAZAR TUTOR ACAMPADO
KARONG panahona nga midaghan ang mga hagit ug kalisdanan nga giatubang sa mga Bol-anon, midaghan usab ang nalumos sa utang ilabina sa loan apps.
Dili ikalimod nga nahimo nang kabahin sa adlaw-adlawng kinabuhi sa mga Bol-anon ang paggamit sa cellphone ug internet. Apan nunot niini, misiaw usab ang pagdaghan sa loan apps o online lending applications. Dinhi sa Bohol, daghan na sa ang atong mga kaigsoonan ang nalubong sa utang tungod niining mga app.
Ngano kaha nga daghan man ang nahigugma ug naadik nining loan apps?
Ang tubag yano ra: sayon ug paspas ang proseso sa pagpangutang. Pipila lang ka pagpindot-pindot sa cellphone, anaa na dayon ang kuwarta nga gikinahanglan. Wala na sila pangayoi og daghang papel, wala nay kolateral ug walay langay ang proseso.
Alang sa mga nag-atubang sa kalisod, kining dali nga agianan sa kuwarta daw usa ka tubag sa ilang pag-ampo. Pang-emerhensya man sa ospital, tuition sa bata, pag-ayo sa balay nga naguba, o bisan alang sa adlaw-adlaw nga panginahanglan – bukas kining pultahan sa kwarta nga dili dayon mahatag sa tradisyonal nga bangko.
Apan, sama sa usa ka hamloy nga laang, luyo sa ilang kasayoran anaa naghuwat ang bug-at nga palas-onon. Kay matod pa sa usa ka negosyante nga akong nahinabi, “Kon malubong ka sa utang, dili ka gyod makalutaw bisan pa sa baha.” Kini karon ang kamatuoran nga giatubang sa kadaghanan nga nagumon sa loan apps.
Ang Makasagmuyo nga Bahin sa Loan Apps:
- Hataas nga Interes ug Tinago nga Bayranan: Ang gipanghambog nga “low interest” sagad dili tinuod. Ang ubang app nagpahamtang og makabuang nga interest rates ug ginatago ang mga “processing fee” ug uban pang bayranan nga makabuslot sa atong bulsa. Sa kadugayan, mas dako pa ang imong bayranan sa interes kaysa sa imong orihinal nga giutang.
- Maluibon nga Koleksyon: Usa sa labing gikabalak-ang buhat niining mga app mao ang walay kukahadlok nga pagpangolekta. Gikan sa hulga, pagpakaulaw sa publiko pinaagi sa pag-text sa atong mga kontak (nga dili nato tinuyo nga gihatagan og access sa atong phonebook), paggamit og malaw-ay nga pinulongan, hangtod sa pagpanghadlok. Hinumdomi, ginadili kini sa balaod, partikular sa Securities and Exchange Commission (SEC) ug sa National Privacy Commission (NPC).
- Ang Cycle sa Utang (Debt Trap): Tungod sa taas nga interes ug short repayment terms, daghan ang mapugos sa pagpangutang og bag-ong loan gikan sa laing app aron lang mabayran ang una. Mao kini ang sinugdanan sa usa ka walay kataposang pagtuyok-tuyok sa utang nga lisod kaayong lutsan.
- Kawalay Kalinaw ug Stress: Ang kanunay nga paghunahuna sa utang, ang kahadlok sa mga maningil, ug ang presyur sa pinansyal makahatag og grabeng stress, kabalaka, ug makaapekto sa atong panglawas, sa pangisip ug lawas.
Aduna bay Maayo sa Pagpangutang?
Oo, ang tanang utang dili daotan. Kon gamiton sa saktong paagi, ang utang mahimong himan alang sa paglambo:
- Puhunan sa kaugalingon o negosyo: Ang pag-utang para sa edukasyon o pagpalambo sa gamay nga negosyo, kon husto ang pagdumala, makahatag og mas dako nga kita sa umaabot.
- Pagpalit og kabtangan: Ang utang sa balay (mortgage) makatabang kanato nga makaangkon og asset nga molambo ang bili sa kadugayan.
- Pagporma og maayong record: Ang responsableng pagbayad sa utang makaporma og maayong credit score, nga makatabang sa umaabot nga mas dako ug mas maayo nga loans.
Apan kini nga mga benepisyo mawala kon ang utang mahimong usa ka palas-anon, labi na sa manunukob nga loan apps.
Unsaon Nato Pagpanalipod sa Atong Kaugalingon ug Komunidad?
- Magplano ug Magtuon: Sa dili pa mag-apply, basaha og maayo ang tanang terms ug conditions. Sutaa ang tinuod nga interest rate ug tanang bayranan. Kon dili klaro, AYAW PAGPADAYON.
- Magpangutana sa Legitimacy: Seguroha nga ang loan app rehistrado sa Securities and Exchange Commission (SEC). Kanunay susihon sa website sa SEC ang listahan sa mga akreditado ug blacklisted nga apps. Ang mga unlicensed nga app ilegal ang operasyon.
- Mangita og Alternatibo: Sa dili pa modangop sa loan app, hunahunaa ang ubang kapilian:
- Kooperatiba: Daghan kita og lig-on nga kooperatiba dinhi sa Bohol nga nagtanyag og mas ubos nga interes ug patas nga termino sama sa Bohol Community Multi-Purpose Cooperative (BCMPC) ug Bohol Diocesan Multi-Purpose Cooperative, ug uban pa.
- Rural Banks: Ang atong mga rural bank naghatag usab og loans nga mas luwas.
- Higala/Pamilya: Kon mahimo, mas maayo ang walay interes nga utang gikan sa kasaligan.
- Ireport ang Pagpangbuso: Kon biktima ka sa pagpanghadlok o dili makiangayon nga buhat sa koleksyon, idokumento ug i-report dayon sa SEC (online o sa ilang buhatan) ug sa National Privacy Commission (NPC).
- Palamboa ang Financial Literacy: Hibaloi ang kamahinungdanon sa pagtipig, pagbadyet, ug responsable nga pagdumala sa kwarta. Dili mahinungdanon kon unsa kadako sa imong kita kondili kon unsa kadako ang imong matipig gikan sa imong kinitaan.
Mga Sano, ang kuwarta usa ka himan ug dili atong agalon. Magmatngon kita sa mga laang sa dali nga kuwarta nga sa kadugayan makaguba sa atong kalinaw ug kaugmaon. Dili nato tugotan nga ang atong mga pamilya ug ang atong komunidad malumos sa baha sa utang. Magtinabangay kita ug magmalig-on sa pinansyal!
(Si Eleazar Tutor Acampado, kanhi staff writer sa Bisaya Magazine. Nakadaog na sa Don Carlos Palanca Memorial Awards for Literature in Cebuano Short Stories. Ug kasamtangang nagserbisyo isip ikaduhang Sangguniang Barangay member sa West Poblacion, Garcia-Hernandez, Bohol.)