PAGTUKIB 

ni: Jes B. Tirol

Bagyubágyo 17, 2021

Mga Lugpong sa Sakit, Apán ug Balatian

(Terms for Diseases, Defects and Pains)

Ika-2 Bahin/ Part 2

Pasiuna 

Si Mananámbal James A. Graham, usa ka Protestante nga magwawali nga gikan sa Amerika, nahidangat dinhi sa Tagbilaran, Bohol sa tuig 1907. Nagbuhat siya og tambalanan ginamit ang mga pamaagi sa mga Amerikano. 

Naglisod siya sa pagdani ug pagpatuo sa mga Bol-anon nga ang mga pamaagi sa mga Amerikano labaw kay sa lumad nga pamaagi sa pagpanambal. Gawas sa pamaagi sa pagdisdis sa mga sakit, ang mga Bol-anon labi pang mosalig sa lumad nga pamaagi sa pagpanambal kon itándi sa Inamerkanó. 

Ato kining masabot tungod kay ang mga Bol-anon aduna nay daghan kaayo nga mga lugpong sa mga sakit ug aduna silay mga tambal niining mga sakit. Hinuon lupig ang atong mga lumad nga tambalan sa pagbag-as (purify) sa mga tambal nga gikan sa mga tanom ug mga sagbot. 

Atong padayonon ang pagtála sa mga lugpong sa mga sakit ug mga apan. 

Mga Lugpong 

1. backache (pain in one’s back) – pamáol sa likod, sakit sa likod 

2. badbreath (halitosis) – baho og ginhawa, bahóg ginhawa 

3. balbuties (speech defect characterized by stuttering) – kūka 

4. bald¹ (at front of head and unbecoming) – ungás 

5. bald² (at front of head) – dangás 

6. bald³ (no hair) – upáw, palót, panót, kalbó (Sp.), arós, pagóng 

7. bald⁴ (only on pate) – úldog 

8. bald⁵ (sparse hair) – agol. Syn. aról 

9. bald⁶ (woman who is bald) – lágang 

10. balneology (the treating diseases by bathing in mineral springs) – budaboranon 

11. balsam (ointment or unguent) – balsamo (Sp.), banyós, hapás 

12. bandage¹ (material used as bandage) – gingás, küdkod 

13. bandage² (to bind the wound) – puyót, bindáhi (Sp.). Syn. hinlas 

14. barren (no offspring) – apúli, lánday, lángday, baóg 

15. bed rest (stay in bed, as those who are recuperating) – lúlaw. Syn. ligad 

16. bedsore (sore caused by prolonged lying in bed) – pilas sa kátri 

17. belch (eructate) – digwà, bugá. Syn. túg-ab, súka 

18. bends (caisson disease; sudden decompression) – talumusákit 

19. biopsy (diagnostic examination of living tissues) – usisa sa búhing lanód 

20. biplegic (paralyzed legs) – lumpô. Syn, bakól 

21. bisexual (dual sex) – duháy kiyé. Syn. sipingan, sibinsibinan 

22. blear (dimness of sight due to tears) – lámgit 

23. bleary eye (sickness) – kutápal, milâmilá, pitpit 

24. bleb (bulla; large blister) – lutó, pál-ot, páslot

25. bleed1 (flow of blood) – ágay sa dugô, padugo 

26. bleed2 (extract blood) – págkot 

27. bleeder (will easily hemorrhage) – talinúgo 

28. bleed, stop the–tang-on, tigpok 

29. blemish (defect) – apán 

30. blepharitis (an inflammation of the eyelid) – mitpit, bujinggit. Syn. milâmild, mitmit 

31. blind1 (could not see) – butá 

32. blind2 in one eye; phthisis bulbi) – bulhóg, butá sa luyó/ pikas 

33. blind3 (progressive blindness) – lambot 

34. blind4 (purblind, partially blind) – hap, hálap 

35. blister1 (a small sac) – pál-ot, páw-ot, páslot 

36. blister2 (caused by hot object) – hilámto 

37. blister3 (that has subsided) – láp-ok. Syn. kupós 

38. blister4 (the burn) – pasó 

39. blister5 (the watery sac) – luto, lutób, lámto 

40. blister6 (with bloody content) – talubtob 

41. bloat1 (false fatness) – balusbós 

42. bloat2 (swell) – húpong. Syn. gúlok, búrot 

43. blockhead (stupid) – talátala 

44. blood clot¹ (coagulated blood) – ápol 

45. blood clot² (hematoma) – giálon. Syn, bin-og, ingit 

46. blood clot³ (occlude) – ápol nga nakasáp-ong 

47. blood clot⁴ (part of afterbirth) – amapon 

48. blood clot⁵ (stop bleeding) – tảng-On, tampoy 

49. blood hardening (as dried wound) – ingli. Syn. bágtok, ápol, giálon 

50. bloodletting (extract blood) – págkot, pákgot 

51. blood transfusion (transfer of blood) – abúno og dugo 

52. blood vessel (artery, vein) – bago 

53. bloody – dugoon 

54. blotch (eruption on the skin) – kagid 

55. blubber-lip¹ (protruding flesh around the snout of a pig) – yungátyungát 

56. blubber-lip² (swollen or protruding lower lip) – lámbi, wásngi, támhi. Syn. sambil 

57. blubber-lip³ (swollen or protruding upper lip) – sambil. Syn. lámbi, wásngi, támhì 

58. body odor¹ (general term) – angsod 

59. body odor² (personal odor) – lásmo 

60. boil¹ (pustule) – bútoy 

61. boil² (skin disorder, big pustule) – hubág 

62. bolus¹ (rounded lump) – bugón. Syn. bágal, bugól, búrot, gupáng, ukól 

63. bolus² (rounded mass) – búkol. Syn. húboy, ugók 

64. bone dislocation — lisá 

65. bone fracture – piáng. Syn, báli 

66. brainsick (affected with mental disorder) – anáay sakit sa útok 

67. breakbone (dengue fever) – hilánat-kutikuti 

68. bruise¹ (slight wound) – pangós 

69. bruise² (when only skin is removed) – páksi, paksit 

70. bruxism (a nervous grinding of the teeth, especially during sleep) – magsigkágot

71. bubo (swelling of lymph gland) –lusáy Syn bảos 

72. bubonic plague (a contagious disease charac-terized by buboes) – alutáit sa báos. 

73. bubonocele (a hernia in the groin) – dánlak, dálwak 

74. bulging eyes (popeye; proptosis; exothalmus) – budlát. Syn. súlot, sot 

75. bulimia (insatiable appetite) – hingalúngaló, hinglungalô 

76. bulla (bleb; large blister) – lutó, páslot 

77. bunion (swelling of big toe)- kinakumalagkoán 

78. burn (burn the skin) – pásò 

79. bursa (sac) – lámto 

80. bursitis (inflammation of a bursa) – bursitis (Eng.) 

81. butterfingers (one who drop things easily)- buslót og kamót 

82. buxom (health and vigor) – súpang. lison, tígson