Ni: Jes B. Tirol
Daghangbulan 6, 2022
Mga Mahinungdánong Panagsángkà Sa Bohol, Pilipinas
(Important Battles in Bohol, Philippines)Ika-2 Bahin(Part 2): Pagsukol ni Tamblot 1
Pasiuna
Walâ kaayo masayod ang mga Bol-anon nga dinhay duha ka higayon ang panagsángka sa mga sakop ni Tamblot batok sa mga Katsila nga pinangulohan ni Alkalde Mayor Juan Alcarazo sa lalawigan sa Sugbo.
Unang sángkà sa Malabágo
Ang talimutngà sa pagdumalà (administrative center) sa Gingharian sa Bo-ol dinhà mahimutang sa silanggà (strait) sa Tagbilaran ug sa Dauis. Ang talimútngà sa úgdà (organized) nga tinuohan (religion) didto sa Malabago nga sulod sa suba sa Abatan.
Ang tinuig nga mga sulat (annual letters) sa mga Heswitas nagatálà nga sa walâ pa si Tamblot, ang pangulong daitan (priestess) sa Bohol mao si Karyapa. Nasulat pa sa mga Heswitas ang panagnà ni Karyapa nga magun-ob ang Ginharian sa Bo-ol tungod kay ang katawhan mibiyà sa tinuohan sa ilang katigulangan. Ang tinuohan nga gisupak ni Karyapa mao pa ang Islam.
Sa dihâ nga natuman sa tuig 1563 ang panagnà ni Karyapa, ni samot ang mga Bol-anon sa pagsalig sa karaan nga tinuohan. Matod pa sa mga Eskaya sa Bohol, nagatuo pa sila sa karaan nga tinuohan ni Karyapa (Kurarang) nga susama ang mga pagtulon-an sa mga Hudiyo.
Sa pagkamatay ni Karyapa, ang mibanos sa pagkapangulo sa lumad nga úgdà nga tinuohan mao si Tamblot. Sa panahon ni Tamblot ang mibanos nga mananakop nga tinuohan mao na ang Kristohanon. Si Tamblot mipadayag sa iyang pagsupak sa bag-o nga tinuohan.
Sa tuig 1621 gihagit ni Tamblot ang Pari nga Heswita sa usa ka panagtigi sa gahom aron pagpadayag kon kinsang Gino-o ang labing gamhanan. Ang hagit mao; Sa atubangan sa katawhan, kang kinsang Gino-o ang makapagawas og alak (wine) ug bugas humay (rice) gikan sa bos sa kawayan
Miuna pagpangadye an Katsila nga Heswita, ginamit ang Linatin, ngadto sa iyang “Diyos”. Unyà gitigbas niya ang bos sa kawayan. Walay alak nga miagas. Gitigbas na pod sa Pari ang lain nga bos sa kawayan, ug walay bugas humay nga migawas.
Misunod si Tamblot. Nag-ampo siya sa iyang Gino-o nga ang ngalan mao si “Aysono” matod pa sa mga Eskaya sa Bohol. Pagtigbas ni Tamblot sa bos sa kawayan mibuhagay ang alak. Pagtigbas na pod sa laing bos sa kawayan mibulagay ang bugas humay.
Ang katawhan miinsay (cheer) kang Tamblot. Ang katawhan midapig kang Tamblot. Ang Pari nga Heswita misiyagit, tumbalág (foul)! Limbong (cheating)!
Gunad niadtong higayona, si Tamblot nagahulat na lang sa tukmà nga higayon nga maka- batok siya sa mga Katsilà ug sa ilang bag-ong tinuohan. Ang Paring Heswita usab nisumbong ngadto sa Alkalde Mayor sa Sugbo nga nagpuot na ang mga balatian sa mga Bol-anon.
Ang higayon sa pagsukol
Sa naghinapos na ang tuig 1621 ang mga Heswitas nagtapok didto sa Sugbo aron pagsaulog sa pagkabeyáto (beatification) ni San Xavier, ang tagtukod sa kapunongan sa Heswita.
Nakahigayon si Tamblot sa pagsukol tungod kay walay Katsilà ug Paring Heswita nga nahabilin sa Bohol. Ang lalawigan sa Bohol misukol, gawas lamang sa mga lungsod sa Luboc ug Baclayon ang walâ moalsa batok sa mga Katsilà.
Sumbalihok sa mga Katsilà
Pagkasayod sa Alakalde Mayor sa Sugbo nga misukol na ang mga Bol-anon, naghugpong si Alkalde Mayor Don Juan Alcarazo ug 50 ka mga sundalong Katsila ug mga 1,000 ka mga Siyalo Sugboanon inubanan sa mga Macabebe nga Kapampangan.
Sa unang adlaw sa Enero (Bis: Ulalong) 1622 misulong ang mga Katsilà. Dili matino kun diin sila gikan. Ang matino lamang nga ang ikaduhang pagsulong didto gikan sa Lungsod sa Loboc.
Sa nagkaduol na ang mga Katsilà sa lungsod sa Malabago, mibiya ang mga Bol-anon ug mibalhin sila sa usa ka tambangán (fortification) nga ilang giandam ibabaw sa usa ka muto nga nagdungaw sa ginsangaan sa subà sa Abatan ug sapa sa Bigà.
Nakapahimulos ang mga Katsilà sa pagpangawat, pagdáhas, ug pagpanguha ug sángbay (loot; spoils of war). Ang bintód (settlement) sa Malabago aduna nay 1,000 ka mga balay, ang baláy alampoánan (temple) dinhà sa taliwalà. Ang mga Katsila nakakawat og daghang mga pagkaon, nagkalainlaing mga pahiyas (jewelry) nga binuhat sa pilak ug bulawan. Daghan pod ang mga lingganay nga ilang nakawat.
Sangkà sa Tambangán
Matod pa sa mga sinulat sa mga Paring Katsilà (Frs. Murillo & Diaz), gisulong sa mga Katsila ang tambangan o kamparáng (citadel) sa mga Bol-anon.
Matod pa sa mga Paring Katsilà, gibuntog kuno ni Alkalde Mayor Alcarazo si Tamblot ug ang iyang mga sakot didto sa tambangan. Apan tataw nga ang mga Pari nagpasiatab lamang.
Ang maong tambangan matultulan pa sa Balangay Tupas, Antequera, Bohol. Maduol nimo ang maong tambangan gikan sa pikas tampì sa subâ (Nga karon Loreto, Cortes, Bohol). Tuktok kaayo ang kilid sa tambangan nga may kahabugon sa 90 ngadto sa 100 mitros.
Sa ubos sa tambangan aduna lamay gamay nga patag nga mosulod og 20 ngadto sa 30 ka tawo. Sa dihâ nga si Alkalde Alcarazo na ang nangulo sa pagsulong, naigo siya og batô nga gihulog gikan sa itaas sa tambangan.
Matod pa sa nagsulat nga Pari, “Natumba si Alcarazo apan walâ maunsa kay ang bató nasagang man sa iyang dabon (armor). Misangpit siya sa Balaan nga Batà, ug sa dakong taguhom (miracle) mibangon siya nga walâ maunsa.”
Tataw kaayo ang pagpihig sa Pari nga tagsulat. Si Tamblot nga makapagawas og alak gikan sa kawayan, buhat kuno sa yawà, apan si Don Alcarazo nga misangpit sa Balaang nga Batà (Holy Child), taguhom kuno.
Ang tinuod nasamdan si Don Alcarazo, nabuntog sila ug mipauli sa Sugbo. Midangat og 6 ka bulan nga nagpaalim siya sa iyang samand ug mibalik pag-asdang sa Malabago sa ika-2 higayon.