Mahal nga Palaliton: Dakong Hinungdan sa Pagdaghan sa Kabos sa Pagkaon

Ni ELEAZAR TUTOR ACAMPADO

MIANGAT ba ang imong kahimtang, nagpabilin nga wa moirog, o padayon nga miunlod?

Mahimong makakaon ka katulo sa usa ka adlaw karon ug modalikyat pa gyod og meryenda. Unya wala nimo hunahunaa nga kabos ang imong kahimtang. Apan dili nato ikatago nga ang kadaghanan sa mga Pilipino, apil na ang kadaghanang Bol-anon, naghunahuna sa ilang kaugalingon nga anaa nahitalay sa mga kabos.

Usa ka basehan niini ang bag-o lang nga gipagawas nga surbey sa Social Weather Station kun SWS niadtong Enero 8. 2025, nga nagpakita nga nagkadaghan ang mga Pilipino nga nag-ila sa ilang kaugalingon nga kabos ug adunay kakulangon sa pagkaon.

Segun sa datos sa SWS, mokabat sa 63% sa mga pamilyang Pilipino ang naghunahuna sa ilang kaugalingon nga kabos ug dili maayo ang kahimtang. Kini ang labing taas nga rating sulod sa milabayng duha ka dekada. Diin giingon nga ang Kabisay-an ang labing taas og usbaw sa self-rated food poor families, gikan sa 49 porsento sa Septiyembre ngadto sa 61 porsento sa Disyembre 2024.

Usa ka dakong hinungdan nganong daghan ang naghunahuna nga sila kabos mao pagsaka sa bili sa mga palaliton. Dili na nila maapas paggukod ang padayon nga pagtaas niini samtang ang ilang pangita ug suweldo nagpabilin nga ubos kaayo.

Dili ikalimod nga usa ang presyo sa mga pagkaon ang ginamulo karon sa mga Bol-anon. Kon dili man natuok ang uban, mahimong nalumsan.

Niadtong wala pa ko mouli sa Bohol to stay for good uban sa pamilya, gikan sa SJDM sa Bulacan, nagtuo ko nga sayon ra ang panginabuhi ug dili lisod ang pagpakabuhi sa usa ka pamilyadong tawo nga dunay duha ka anak dinhi sa Bohol labi na kay barato ang mga palaliton. Apan nahisagmuyo ko.

Hinuon, dili man nato kapugngan nga sa pagdis-og sa panahon, momahal usab ang mga palaliton. Apan lahi rag yod kay paspas man kaayo. Naa na may ganiy moingon nga gold ang presyo sa mga palaliton sa Bohol.

Hunahunaa lang ang lima ka buok gagmayng okra niadtong 2017, mapalit ra man nako og 5 pesos sa merkado sa Jagna, apan karon diyes pesos na man. Mahimutang na nga tag dos pesos ang buok. Gani, ang kataposang kamunggay, ginabaligya na man og 10 ngadto sa 20 pesos ang bugkos.

Sa akong banabana, ang usa ka gatos namo nga makonsumo sa pagkaon karon, mabayran ra man namo niadtong 2017 og singkuwenta pesos.

Unta ang taas nga presyo makabenepisyo og dako sa atong mga mag-uuma. Apan halos kasagaran dili man mabatyagan kay ang mas nabulahan mao man ang mga middleman.

Segun sa panukiduki sa usa ka departamento sa International Monetary Fund nga nagpokus sa Asia Pasipiko, ang padayon nga pagsaka sa atong mga palaliton ilabi na ang pagkaon maoy linugdangan sa kakulangon sa suplay niini.

Sama sa kakulangon sa suplay sa atong bugas. Gumikan sa daghang miagi nga mga kalamidad sama landslide ug lunop nga resulta sa kusog nga mga bagyo, nahapli ang mga pananom nga humay nga kadaghanan dili na mapahimuslan. Maoy hinungdan nga ang Pilipinas nga usa ka dakong rice producer, nahimo na karong nag-unang rice importer.

Apan imbes nga mokunhod unta ang presyo sa ginabaligya nga mga bugas sa merkado kay mibaha na ang inangkat nga bugas, taas man gihapon ang presyo niini. Naa man untay barato pero bisan ang baboy nga mokaon magpangusmo.
Tinuod naay mga palaliton nga kulang ang suplay maong taas ang presyo, apan bisan kadtong daghan og suplay taas man gihapon ang presyo. Maong makapangawot lagi tas atong opaw, Sano!

Ngano? Daghan ang mapahimuslanon. Magmugna og senaryo aron ingnon nga nagkulang ang suplay. Ug kay kitang mga Pilipino dili man gyod mahingpit ang pamahaw, paniudto ug panihapon kon walay dinung-ag nga bugas humay, mapugos na lang og palit bisan nagping-it.

Maayo unta og kahatagan kinig kasulbaran sa gobyerno sa daling panahon.

Pero naay uban nga morag wala ra. Bahalag way gikaon ug mabahaw ang kagutom basta naay load ang selpon.

Bahin sa Tagsulat:
(Si Eleazar Tutor Acampado, kanhi staff writer sa Bisaya Magazine. Nakadaog na sa Carlos Palanca Memorial Awards for Literature in Cebuano Short Stories. Ug kasamtangang nagserbisyo isip ikaduhang Sangguniang Barangay member sa West Poblacion, Garcia-Hernandez, Bohol.)