DELIKADESA 

Ni Ronie Oyao Orillosa

Ang Delikadesa usa ka termino nga nag-gikan sa Kinatsila nga sagad gigamit sa pinulongang Filipino, nga gihubad ngadto sa pulong nga ‘propriety’ sa English. Matud pa sa mga hisgutanan sa mga libro, propesyonal nga mga diskusyon, symposia ug mga seminar, ang Delikadesa usa ka bililhon nga kinaiya ug pagtoo sa mga Pilipino nga nakagamot pag-ayo sa nasudnong kultura ug nagtumong sa pagbati sa kaangayan, kaligdong, ug pagkabuotan sa mga lihok ug desisyon sa usa ka tawo. Nagpasabot usab kini sa pagkamatinahuron ug pagkapino sa linihokan sa usa ka tawo. Mahitungod usab kini sa pagbuhat sa husto nga butang, bisan kung walay nagtan-aw kanimo, ug pagkasensitibo sa mga pagbati sa uban.

Makaingon tingali kita nga wala sa balaod ug konstitusyon sa Pilipans ang gitawag ug Delikadesa. Apan alang kanako, dili kini tinuod tungod kay ang konsepto sa Delikadesa mahimong mailhan sa mga balaod, lagda ug regulasyon bahin sa pamatasan sa mga opisyal sa publiko. Ang Delikadesa nagtumong sa pamatasan nga nakaangkla sa kasagarang gidawat nga mga sumbanan nga gitawag sa English ug “moral”. 

Ngani pa man, ang mga napatik sa mga libro nagkanayon nga ang pahayag nga “Dili tanan nga legal, mao ang moral” nagpa-ila sa kamatuoran nga ang sibil nga balaod wala gituyo sa pagtabon sa tibuok nga hut-ong sa tawhanong pamatasan. Ang ubang mga balaod nagdili sa kinaiya nga sa pagkatinuod imoral. 

Ug ang akong baruganan isip inyong manlalaban nagtoo nga ang akusasyon nga “walay delicadeza” mao tingali ang labing makau-uwaw nga insulto nga masinati ug matagamtaman sa usa ka opisyal sa publiko. Kini tungod kay ang pulong nalangkit sa dungog sa usa ka binuhat.

Ug mao kini ang akong pangutana ngadto sa nagdumala sa atong lalawigan: “Aduna pa ba kita’y Delikadesa? Nagbaton pa kita ni-ining maong hiyas nga usa sa gipakamatyan sa atong mga bayani ug katigulangan?”

Atong kuhaon isip nga ehemplo mao ang bahin sa pagbisita dinhi sa Bohol ni kanhi Executive Secretary Vic Rodriguez. Nangutana ako sa nagdumala sa administrasyon sa atong gobyerno kung kaalyado pa ba sila sa administrasyong Marcos? Kung ang tubag, YES, ngano man nga nagpasiugda pa man sila ug pag-abi-abi sa usa ka panihapon alang kang Rodriguez (nga kaalyado na sa mga Duterte”, didto sa ilang hari-anong panimalay? Asa mang dapita nato ibutang niining hitaboa ang gitawag nato ug  Delikadesa?

Sa nasayran sa tanan, aduna karo’y panagbangi sila si Marcos ug Duterte ug si Bise Presidente Sara Duterte gi-impeach sa Kamara nga gipangulohan sa ig-agaw ni Marcos. Si Rodriguez makusganon nga nitingog nga misupak siya karon sa mga Marcos –  mga Marcos nga kaalyado sa namunoan sa Bohol. 


Ako nahibalo gikan sa usa ka kasaligang tinubdan nga si senatorial candidate Rodriguez nibiyahe sa Bohol dili pa lang dugay ug aduna ako’y  lig-ong ebidensiya nga magmatood nga ang nagdumala karon sa gobyerno sa Bohol – nga kaalyado kaayo sa mga Marcos – maoy midalit ug panihapon alang kang Rodriguez nga kaalyado na kaayo karon ni Duterte. Gi-ubanan pa kini sa usa ka “karaoke time” agi ug paglingaw ni Rodriguez. Sa magtiayong Sir ug Ma’am, sa inyong paglipay-lipay, ania ang akong mga pangutana: 

  • Inyo bang giawit ang kapit-os ug kakabos sa atong mga igsoong Bola-anon?
  • Inyo bang giawit ang daghan nga drugas nga nasakmit sa atong mga tinugyanan sa balaod nga nagpamato-od sa matang sa inyong pagdala sa renda sa Bol-anong pangagamhanan?
  • Inyo ba nga giawit ang daghan nga mga disgrasya sa kadalanan nga nakakutlo sa kinabuhi sa atong mga kaigsoonan?
  • Inyo ba nga giawit ang mga pasyente sa tambalanan nga nagpa-agas sa ilang mga luha tungod kay namatay ang ilang minahal tungod sa kulang nga ikasarang sa gastuson sa tambalan?
  • Inyo ba nga giawit ang dili gyud ninyo masumpo nga ASF?
  • Inyo ba nga giawit ang inyong ka busy sa pagpamaligya sa mga “kabtangan” nga maoy makahatag ninyo ug kabulahan ug kalisod sa katawhan?
  • Inyo ba nga giawit ang ka-anindot sa inyong panimalay, salakyanan ug uban pa?
  • Inyo ba nga giawit ang inyong mahalon nga mga alahas ug mga biyahe sa gawas sa Pilipinas taliwala sa kagutom sa inyong mga katawhan sa lalawigang Bol-anon?
  • Inyo ba nga giawit ang inyong pagbudhi sa panaghinigala-ay pinaagi sa paglagda sa dokumento nga modu-ot sa inyong kanhi ka-alyado?
  • Inyo bang giawit ang resibo sa gastos nga inyong nahimo alang sa bunyag, kalihokan sa politika, ug mga pamasahe sa inyong “entourage” kung kamo mugawas sa atong lalawigan?

Ug labaw sa tanan, anaa pa ba sa inyong kasingkasing ug konsensiya kanang gitawag nato ug Delikadesa?

Kining ubos ninyong manunuwat, dili gayod mubati ug kalaay sa paglabay sa daghang mga pangutana tungod kay sumala pa sa sanglitanan “Ang maayong binuhatan, dili gyud magbunga ug dautan.”

(Bahin sa Magsusulat: Si Ronie Orillosa mao ang Co-Founder sa Youth Lead Philippines, Inc. diin siya aktibo nga sakop hangtud karong panahona. Director for Membership usab siya sa Rotary Club Downtown San Juan, Metro Manila. Napili siyang Barangay SK Kagawad kanhi sa Dao, Dakbayan sa Tagbilaran ug siya ang Presidente sa Pangagamhanan sa mga Tinun-an sa PMI Colleges, Bohol sa tuig 2012-2013. Presidente usab siya sa Bohol Alliance of Student Councils sa susamang tuig.)

ol sa pagbisita sa Dauis mansion sa gobernador.


Rodriguez was the former Executive Secretary of President Marcos Jr.  and also helped the president in the 2022 campaign as the campaign manager.

Si Rodriguez mao ang kanhi Executive Secretary ni Presidente Marcos Jr. ug mitabang usab sa presidente sa 2022 nga kampanya isip campaign manager.


Now, he is among the senatoriables in the Partido Demokratiko ng Pilipinas (PDP) ticket and helmed by former President Rodrigo Duterte.

Karon, apil na siya sa mga senatoriable sa Partido Demokratiko ng Pilipinas (PDP) ticket ug gipangulohan ni kanhi Presidente Rodrigo Duterte.


It was mentioned during the program that Gov. Aumentado and his wife the second district solon were allied with the Dutertes before and the vice president is the godmother of the Aumentado couple’s youngest child, Erich Vann Life.

Nahisgutan atol sa programa nga si Gov Aumentado ug ang iyang asawa nga solon sa second district kaalyado kaniadto sa mga Duterte ug ang bise presidente mao ang ninang sa kamanghurang anak sa magtiayong Aumentado nga si Erich Vann Life.


Orillosa said the alliance of the Aumentados and Dutertes crumbled when the governor was suspended and allegedly Gov. Aumentado switched sides to the administration camp. It is known that Gov. Aumentado joined the ruling Partido Federal ng Pilipinas (PFP) and Cong. Aumentado joined the Lakas-Christian Muslim Democrats (CMD!, which is aligned with the president’s cousin, Speaker Martin Romualdez.

Matod ni Orillosa nga nahugno ang alyansa sa mga Aumentado ug Duterte dihang gisuspenso ang gobernador ug giingong nibalhin si Gobernador Aumentado sa kampo sa administrasyon. Nasayran nga si Gob. Aumentado miapil sa nagharing Partido Federal ng Pilipinas (PFP) ug Cong. Si Aumentado miapil sa Lakas-Christian Muslim Democrats (CMD!, nga nakig-alayon sa ig-agaw sa presidente, si Speaker Martin Romualdez.


Gov. Aumentafo ran under the Nationalist People’s Coalition (NPC) in 2022. Ironically, former Gov. Art Yap, Gov. Aumentado’s rival in 2022, is now the provincial chairman of the NPC.

Si Gobernador Aumentafo midagan ubos sa Nationalist People’s Coalition (NPC) niadtong 2022. Katingad-an, si kanhi Gobernador Art Yap, ang karibal ni Gov. Aumentado niadtong 2022, mao nay provincial chairman sa NPC.


Gov. Aumentafo ran under the Nationalist People’s Coalition (NPC) in 2022. Ironically, former Gov. Art Yap, Gov. Aumentado’s rival in 2022, is now the provincial chairman of the NPC.

Si Gobernador Aumentafo midagan ubos sa Nationalist People’s Coalition (NPC) niadtong 2022. Katingad-an, si kanhi Gobernador Art Yap, ang karibal ni Gov. Aumentado niadtong 2022, mao nay provincial chairman sa NPC.

Orillosa stated the fact that Gov. Aumentado’s suspension was cut short as the incumbent governor joined the ruling party.

Gipahayag ni Orillosa ang kamatuoran nga naputol ang pagkasuspenso ni Gobernador Aumentado tungod kay ang incumbent nga gobernador miapil sa nagharing partido.

Orillosa refused to say there was influence involved in the cutting short of Gov. Aumentado’s suspension from six to a little over two months.

Si Orillosa nagdumili sa pag-ingon nga adunay impluwensya nga nalambigit sa pagputol sa pagkasuspenso ni Gobernador Aumentado gikan sa unom ngadto sa kapin sa duha ka bulan.



Cong. Aumwntado was a member of the People’s Reform Party of lawyer Narciso Santiago, husband of the late Sen. Miriam Santiago.
Si Cong. Si Aumwntado kay membro sa People’s Reform Party ni abogado Narciso Santiago, bana ni anhing Sen. Miriam Santiago.

Orillosa said the Aumentado couple is now with Marcos and Romualdez.

Matod ni Orillosa nga ang magtiayong Aumentado anaa na karon kang Marcos ug Romualdez.


MANIPULATION

Orillosa said there has been mounting evidence how the Aumentados manipulate things and how the couple would turn their backs on allies.
Si Orillosa miingon nga adunay nagkadaghan nga ebidensya kung giunsa pagmaniobra sa mga Aumentado ang mga butang ug kung giunsa ang pagtalikod sa magtiayon sa ilang mga kaalyado.


Orillosa slammed the Aumentados for bragging that they hold the reins in Bohol.

Gisaway ni Orillosa ang mga Aumentado nga nanghambog nga sila maoy nagkupot sa renda sa Bohol.


Orillosa described the dinner with Rodriguez as becoming a turncoat to the Marcoses as Orillosa has a hunch that Aumentados may be planning something.

Gihulagway ni Orillosa nga nahimong turncoat sa mga Marcos ang panihapon uban ni Rodriguez tungod kay dunay pagtuo si Orillosa nga posibleng dunay giplanohan si Aumentados.


Orillosa suspects an invisible hand working at the back end and forced the Aumentados to host a dinner for Rodriguez.
Nagduda si Orillosa nga adunay dili makita nga kamot nga nagtrabaho sa luyo ug gipugos ang mga Aumentado nga mag-host og panihapon alang kang Rodriguez.


Orillosa refused to divulge who brought Rodriguez to Bohol and asked if the one responsible in bringing the senatoriable has a huge role to play in the Aumentados life and asked about the principles the couple stands by who would rub elbows with the administration yet would be traipsing with the opposition.

Si Orillosa nagdumili sa pagbutyag kon kinsa ang nagdala kang Rodriguez sa Bohol ug nangutana kon ang responsable sa pagdala sa senatoriable adunay dakong papel sa kinabuhi sa mga Aumentados ug nangutana bahin sa mga prinsipyo nga gibarogan sa magtiayon kon kinsay makig-alyansa sa administrasyon nga makig-alayon pa ba sa oposisyon.


Orillosa questioned the Aumentados loyalty to the administration bloc and they should be principled and loyal.

Gikuwestiyon ni Orillosa ang loyalty ni Aumentados sa administration bloc ug kinahanglang prinsipyo ug loyal sila.


He said the Aumentados don’t know the meaning of delicadeza and would stake their principles in order to protect their interests.
Gikuwestiyon ni Orillosa ang loyalty ni Aumentados sa administration bloc ug prinsipyo ug loyal sila.


Orillosa also slammed the governor for the continued decline of Bohol.

Gisaway sab ni Orillosa ang gobernador tungod sa padayong pagkunhod sa Bohol.

Finally, Orillosa said he is ready to engage in a debate with the Aumentados and he will show up if such an event will take place.Sa katapusan, si Orillosa miingon nga andam siya nga makigdebate sa mga Aumentado ug magpakita siya kung mahitabo ang ingon nga kalihokan.