Yawe sa Kalinaw
Ni ELEAZAR TUTOR ACAMPADO
WALA siya masayod diin siya gikan apan nakaseguro siya nga ang iyang pagbutho ning kalibotan usa ka dakong gasa sa Kahitas-an.
Gisimba siya sa harianong mga pamayhon ngadto na sa ubos nga hut-ong sa katilingban. Dunay modapit kaniya sa ilang panimalay sama sa mga presidente, mga hari, mga magbabalaod, mga piyon, mga mananagat, mga mag-uuma, ug uban pa bisan ug walay okasyon. Gipasidunggan ug gipasalamatan siya tungod sa birtud nga iyang gisabwag nga nagpatahom sa bulok sa ilang mga kasingkasing. Ilabi na sa mga nakatomar sa tambal nga iyang giapod-apod nga nakaalim sa mga samad sa balatian. Gidayeg siya sa iyang pagka matinabangon. Kanunay man god siyang magpataliwala aron ang mga nagkasumpaking baroganan magkasabot ug makahiusa. Niini, siya gituboy sa pedestal sa kabantog. Giila siyang balaan.
Apan karon, ang mga matam-is nga higayon mga handomanan na lang nga gitipigan niya sa dughan. Ang respeto sa katawhan nahilis. Gisalindot na siya sa daplin. Wala nay gustong makighigala niya. Maora siyag dunay malaygayong sakit nga gilikay-likayan. Hamubo na ang mga gutlo nga siya malipayon. Naglabi ang hataas nga kasakitan. Gani, dili maihap sa tudlo ang mga adlaw nga siya gilumsan sa kasub-anan.
“Tigulang ka na! Giuran-uran na ug dili na angay sa bag-ong panahon!” biay-biay sa tawo kaniya sa dihang iyang giduol usa niana ka buntag sa Mayo. Nakahilak siya sa gipamulong sa tawo. Ang mga pulong nga nangulitog sa iyang dalunggan daw mga espada nga misamad sa iyang kahiladman.
Mokagiw unta siya ngadto sa halayong kawalaan aron talikdan ang masakit nga kapalarn ug didto magpaalim sa samad sa balatian. Apan hugot siyang gikumhan sa dakong kaakohan. Wala pa niya matuman ang iyang misyon ning kalibotan.
Nagpadayon siya sa pagsilibudhay. Nahadiin-diin siya pagpangita sa tawo nga modawat sa iyang pagka siya. Midulhog siya sa kabaryohan, sa mga lungsod, sa mga siyudad, sa mga barungbagong, sa mga payag, ngadto na sa harianong mga panimalay sa mga dato sa nasod. Apan diyotay lang ang midawat kaniya.
Wala na ba gayod siyay bili ning kalibotan? Hangtod asa kutob ang iyang pag-antos? Makadawat pa ba ang katawhan kaniya? Mga pangutanang nalanay lang sa iyang kahiladman.
Wala nay gustong mamati kaniya apan wala siya mohunong. Nagpadayon siya sa paglatagaw. Adlaw ug gabii. Hulaw man o bagyo wala gayod siya magpakawala sa paglaom. Iyang giantos ang tanan.
Usa ka adlaw niana, nakalukso siya sa kalipay sa nadawat nga tarheta. Giimbitar siya sa presidente sa nasod. Paadtoon siya sa Malacanang. Wala siya maglangay, misanong siya sa imbitasyon.
SA iyang pag-abot sa Malacanang, giabi-abi siya sa mga sinaligan sa presidente ug sa presidente mismo. Apan luyo sa iyang kasayoran, dunay mga tawo nga wala mahimuot sa iyang pagsulod sa pinuy-anan sa labing gamhanang tawo sa nasod. Kay kinsa man lagi kuno siya nga hatagan og dakong pagtagad; hatagan og bili nga usa man lang siya ka yano sa ilang panan-aw. Nasuko sila kaniya ug ilang gibutang-butangan og sala. Gihinginlan siya sa palasyo. Ang presidente nga tingali nahadlok nga panghimaraoton ug biyaan sa iyang mga kaanib misuki kaniya. Gisalikway siya.
Sa iyang paggawas sa palasyo, hibatyagan niya nga daw liboan ka toneladang kahiubos ang miyunyon sa iyang abaga. Apan sa wala pa siya molakaw, ang kahiubos gihimo niyang saad: “Mobalik ako sa sunod adlaw ug sa hustong panahon motungtong pag-usab sa palasyo!”
GIGANOY ang iyang mga tiil ngadto sa baryo – ang Barangay Panaghiusa nga malinawong nag-unlan sa mahabog nga Bukid sa Panagdait.
Sa paghiabot niya sa baryo, natingala siya sa kasadya nga misugat kaniya. Ingon sa nagpista ang mga tawo. Apan sa Hunyo pa ang pista sa baryo. Unsa kahay okasyon, sukot niya sa iyang kaugalingon.
Unya dihay nagdagan nga sinati niya ang pamayhon. Si Manong Pisyo! Gisunod siyag usa ka tawo nga tingali kaedad ra niya.
“Daghan kaayong salamat. Kon dili pa tungod nimo dili kami magkauli sa maayong kabubut-on sa akong manghod,” nagkanayon si Manong Pisyo sa dihang nahiduol na kaniya.
“Tuod ila-ilaha ang akong manghod. Si Goryo,” gitudlo ni Manong Pisyo ang nagsunod niya nga nahiduol na sa ilang nahimutangan.
“Dugay na kong nakadungog sa imong ngan. Tinuod diay ang gisulti ni Manong nga gasa ka ning among banika. Mabuhi ka! Ikaw ang yawe sa kalinaw!” Gihuping diha sa dughan ni Manong Goryo ang iyang mithi.
Nakita niya nga nanaligdig ang mga luha sa kaapingan ni Manong Goryo.
“Nganong mihilak ka, Manong?”
“Hilak kini sa kalipay, Undo.”
“Mao ba?” Nakapahiyom siya.
Ug mipahiyom usab ang magsoon.
Gidala siya sa magsoon paingon sa dakong lamesa nga gituyo pagpahimutang sa tugkaran sa balay ni Manong Pisyo. Nagkinataw-anay ang tanan sa pagkakita sa magsoon nga naghinawiray sa mga kamot.
Gisugdan ang salusalo nga dili lang buhong sa pagkaon apan buhong usab sa katawa. Ingon sa wala nay kataposan ang kalipay.
Nahimuot siya sa nasaksihan. Ingon sa gibayaw siya ngadto sa kalangitan. Apan sa daklit nakahidumdom siya, dili diay siya magdugay sa iyang paglingaw-lingaw uban nila. Aduna pay hataas nga dalan nga angay niyang baktason una matulog.
Mahimo na niya silang biyaan. Nakaila na sila niya. Nanghinaot siya nga dili na sila makalimot niya ug ang dala niyang mithi mokatap unta sa tibuok kapupud-an ug sa tibuok kalibotan.
Suwerte ang mihangop sa iyang mithi. Kay siya ang yawe sa kalinaw sa kasingkasing nga gihugpaan sa kayugot nga maoy lintunganay sa kagubot sa kalibotan. Alang siya sa tanan nga modawat niya. Ug dili siya mapalit sa salapi. Ako nakaila na niya, siya si PAGPASAYLO.
(Si Eleazar Tutor Acampado, kanhi staff writer sa Bisaya Magazine. Nakadaog na sa Don Carlos Palanca Memorial Awards for Literature in Cebuano Short Stories. Ug kasamtangang nagserbisyo isip ikaduhang Sangguniang Barangay member sa West Poblacion, Garcia-Hernandez, Bohol.)